Nederland 17e eeuw

Logo-Stamboom

Nederland chronologisch, 17e eeuw

Wat gebeurde er in Nederland in de jaren van de stamboom…

1600

  • jun-jul: prins Maurits van Oranje, graaf van Nassau (°13 nov 1567 Dillenburg 23 april 1625 ’s Gravenhage) onderneemt een grootscheepse expeditie in Vlaanderen. Hij roeit een kapersnest uit, dat zich in Duinkerken heeft gevestigd, en dat het de Noordnederlandse handelsvloot blijft moeilijk maken. Hij slaagt er niet in om de Vlamingen te overtuigen, dat ze bevrijd dienen te worden van het Spaanse juk.Hij verslaagt de legers van Albrecht en de Spanjaarden in een slag op het strand bij Nieuwpoort. Hij neemt de Spaanse onderbevelhebber Mendoza gevangen.
  • Om de muiterij onder zijn troepen te beëindigen, verpandt Albrecht van Oostenrijk de juwelen van zijn vrouw Isabella.

1602

  • Geboorte van Amalia van Solms (°1602 +8 sep 1675 in ‘s Gravenhage). Gehuwd met Frederik Hendrik en moeder van Willem II.
  • Maurits van Oranje herovert Grave na een langdurig beleg.
  • Oprichting van de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie, op initiatief van Johan van Oldenbarneveldt. Ze starten met een beginkapitaal van 6.500.000 gulden. Het bestuur zetelt in 6 steden: Amsterdam, Middelburg, Rotterdam, Hoorn, Enkhuizen en Delft. De commissie met naam “de Heren XVII” voert het dagelijks bestuur. De compagnie krijgt het (Nederlands) monopolie voor handel en scheepvaart ten oosten van Kaap de Goede Hoop. Ze krijgt ook soevereine rechten: het sluiten van traktaten, de aanstelling van rechters en gouverneurs, en het onderhouden van krijgsmachten.
  • Joris van Spilberghen (°1568 +1620) komt aan op Ceylon, op weg naar Indië.

1603

  • 26 mei – Slag bij Sluis, tussen de Spaanse vloot onder Frederik Spinola en de Zeeuwen onder Joost de Moor.
  • Met de Graaf van het Graafschap Oost-Friesland wordt een nieuw verdrag gesloten, waarin hij de Nederlandse bezetting (en de kerkelijke gevolgen) voor onbepaalde tijd moet aanvaarden.

1604

  • Spinola (Italiaan) is in dienst van aarthertog Albrecht, en slaagt erin om na een beleg van 3 jaar, de stad Oostende in te heroveren.
  • Maurits van Oranje herovert Aardenburg en Sluis.

1605

  • Oprichting van de Evangelisch – Lutherse kerk, een protestantse kerk gesticht  in Amsterdam. De Lutherse kerk krijgt hiermee volgelingen in Nederland.
  • Spinola wordt opperbevelhebber van alle Spaanse troepen in de Nederlanden. Landvoogd Albrecht van Oostenrijk blijkt nl. minder geschikt voor deze functie.Spinola verovert Oldenzaal en Lingen.
  • Maurits van Oranje doet een aanval op Antwerpen, maar de aanslag mislukt.
  • Steven van der Haghen vestigt de macht van de Verenigde Oost-Indische Compagnie op Ambon, en verdrijft de Portugezen van de meeste Molukkeneilanden.

1606

  • Koning Hendrik IV van Frankrijk stuurt zijn Staatse gezant Frans van Aerssen naar Den Haag, om uit te vinden of de Noordelijke Nederlanden hem misschien de soevereniteit willen aanbieden. Maurits van Oranje staat hiervoor open, maar Johan van Oldenbarneveldt wijst het voorstel af.Als gevolg van deze afwijzing overweegt de Franse koning om vrede te sluiten met de Spanjaarden. Namens de aartshertogen in de Zuidelijke Nederlanden, zitten Van der Horst en Gevaerts aan de onderhandelingentafel. De Spaanse koning is echter niet direct een voorstander van deze onderhandelingen.
  • In Madrid krijgt Spinola geheime instructies om de opvolging in de Nederlanden veilig te stellen, als één van de aartshertogen zou overlijden en het huwelijk kinderloos blijft. Hij wordt benoemd als een soort van hofmeier van Albrecht en Isabella.

1607

  • Spinola schrijft aan koning Filips III van Spanje dat een maandelijkse subsidie van 300.000 dukaten nodig is om een succesvol offensief tegen de noordelijken te organiseren. Als dit bedrag niet kan worden vrijgemaakt, is het beter om op vrede aan te sturen.
  • De noordelijke Staten Generaal willen dat hun soevereniteit erkend wordt, vooraleer ze erover denken om met de Spanjaarden over vrede te onderhandelen.
  • apr: een wapenstilstand van 8 maanden wordt gesloten. Deze wapenstilstand geldt echter alleen te lande! Voor deze periode erkent aartshertog Albrecht de soevereniteit van de Noordelijken.
  • Johan van Oldenbarneveldt is tegen overdracht van de soevereniteit aan koning Hendrik IV van Frankrijk of aan Maurits. Hij kiest uiteindelijk voor vrede.

1608

  • In Den Haag worden vredesonderhandelingen georganiseerd tussen vertegenwoordigers van de Republiek, de aarsthertog (afgev. Jan Van Neyen), Frankrijk (afgev. Jeannin), Engeland, Brandenburg, Palts en Denemarken.Door de Spaanse eisen v.w.b. vrije uitoefening van het katholicisme en staking van de Indië-vaart, komt het niet tot verdrag.
  • Van Oldenbarneveldt en Jeannin werken aan een wapenstilstand als alternatief. Ook Maurits van Oranje kan zich uiteindelijk bij dit voorstel neerleggen.

1609

  • 9 apr: de Staten-Generaal sluiten in Antwerpen het Twaalfjarig Bestand met Spanje (in de Tachtigjarige Oorlog 1568-1648), dit tegen de zin van prins Maurits van Oranje. Het bestand bepaalt:
    • 1. de aartshertogen Albrecht en Isabella verklaren in eigen naam en in naam van de koning van Spanje de soevereniteit van de Republiek te erkennen.
    • 2. beide partijen behouden wat ze op dat moment bezitten.
  • De noordelijke Republiek wil geen katholieke Habsburgse macht aan de oostgrens. Om dit te vermijden verovert Maurits het gebied van Gulik, en schenkt het aan de protestantse pretendenten: de vorsten van Brandenburg en Neubourg.
  • Spinola verovert in opdracht van de aartshertogen, het gebied van Wezel. Het gebied wordt afgestaan aan de katholiek geworden vorst van Neubourg, die gehuwd is met een Habsburgse prinses.

1611

  • Het “Eeuwig Edict” van de aartshertogen Albrecht en Isabella regelt de rechtszaken in alle gewesten, gekoppeld aan centrale en bindende regels.
    Plaatselijke rechtsgewoonten moeten door justitieraden worden gehomologeerd.

1612

  • 19 mei: de Beemster wordt drooggelegd, na een bemaling van 5 jaar. Dirck van Os wordt de eerste dijkgraaf in Nederland.
  • De Republiek van de Verenigde Nederlanden sluit overeenkomsten met het Osmaanse Rijk, vertegenwoordigd in hoofde van sultan Ahmed I.

1614

  • François Van Aersen wordt ontslagen als gezant van de Republiek in Parijs. Hij steunt de Franse hugenoten, wat Oldenbarneveldt niet bevalt.
  • Maurits van Oranje krijgt de Engelse ridderorde van de Kousenband. Koning Jacobus I van Engeland probeert hiermee de stadhouder op te zetten tegen Oldenbarneveldt.
  • Kervrederesolutie van de Staten van Holland. Er worden theologische voorschriften uitgevaardigd, en er komt een verbod om geschilpunten tussen de verschillende kerken op de kansel te behandelen.
  • De overheid werkt bij benoemingen contraremonstrantse kandidaten tegen, wat andermaal groot ongenoegen opwekt. De contraremonstranten stichten kruiskerken. Al wie hen gaat beluisteren noemt men “Slijkgeuzen”.
  • Er wordt een verbond gesloten tussen de noordelijke Republiek en Zweden, vanwege de toenadering van Denemarken tot Spanje.
  • De Noordse Compagnie wordt opgericht, om de walvisvaart in het leven te roepen. Ze richten een aantal stations in, o.a. op het Jan Mayeneiland en Smerenburg op Spitsbergen. De Compagnie wordt in 1642 opgeheven.
  • In Amsterdam wordt een bank van lening opgericht. Ook in de zuidelijke Nederlanden worden op initiatief van Albrecht van Oostenrijk leningsmaatschappijen opgericht (“monts de piété”), die vooral het doel hebben om de handel te ondersteunen.

1615

  • Een leger dat wordt aangevoerd door Frederik Hendrik is op weg naar Brunswijk om van daar uit de Deense koning te verdrijven. Deze actie gebeurt op verzoek van de Hanzesteden.
  • Jacob Lemaire (°1585 Antwerpen +1616), Nederlands ontdekkingsreiziger, reist samen met Schouten van Hoorn in zuidwestelijke richting. Ze ontdekken in het zuiden van Vuurland de zeestraat (Lemairestraat genoemd, tussen Vuurland en het Stateneiland) en Kaap Hoorn, de meest zuidelijke punt van Zuid Amerika (tot 1617). Daarna bereiken ze Batavia, waar hun schip ten behoeve van de Oostindische Compagnie verbeurd wordt verklaard. Gouverneur Coen zet hen gevangen. Nog in hetzelfde jaar overlijdt Lemaire op de terugreis.

1616

  • Er wordt een verbond gesloten tussen de noordelijke Republiek en de 10 voornaamste hanzesteden.
  • De “pandsteden” Den Briel, Vlissingen en het fort Rammekens worden voor 250.000 pond teruggekocht van de Engelsen. Twee Engelsen (Winwood en Carleton) blijven zitting houden in de Raad van State.
  • Het remonstrantse stadsbestuur van Rotterdam vaardigt een strenge keure uit, die de activiteiten van de contraremonstranten verbiedt. Het “bloedplakkaat van de nieuwe inquisitie” is opgesteld door Hugo de Groot, die al sedert 1613 stadspensionaris van Rotterdam is. Gevolg van al deze acties zijn talrijke relletjes tegen de remonstranten.

1617

  • 23 jul: prins Maurits kiest openlijk partij door een preek van de contraremonstranden te bezoeken in de Haagse kloosterkerk. Frederik Hendrik van Oranje en zijn moeder Louise de Colignon blijven de hofprediker trouw.
  • 4 aug: Oldenbarneveldt laat de Staten van Holland de “Scherpe Resolutie” aannemen, waarin een synode wordt afgewezen om het godsdienstige probleem voor eens en voor altijd te regelen. De steden wordt aangeraden betaalde troepen te organiseren, die onder gezag van de Staten van Holland staan, en waarover Maurits van Oranje dus niets te zeggen heeft.
  • sep: Maurits trekt op aanraden van Willem Lodewijk naar Den Briel, en kan verhinderen dat betaalde troepen (waardgelders) in dienst worden genomen.
  • nov: de Staten-Generaal besluiten uiteindelijk met een krappe meerderheid om in mei van het volgende jaar een nationale synode bijeen te roepen om de geschillen te regelen.

1618

  • In het voorjaar reist Maurits van Oranje langs de steden van Gelderland en Overijssel om de regenten af te zetten die Oldenbarneveldt steunen.
  • jul: de Staten-Generaal beslissen om de waardgelders in Utrecht en Holland af te danken. De Staten van Holland willen dan weer bereiken dat de betaalde troepen in dienst blijven.
  • aug: per plakkaat eisen de Staten Generaal de afdanking in heel Holland. Maurits krijgt speciale volmachten en laat Oldenbarneveldt, De Groot, Hongerbeets en Gillis van Ledenberg (°±1548 Utrecht +1618 ’s Gravenhage) gevangen nemen als ze een aanslag plegen.
    Gillis van Ledenberg pleegt later zelfmoord in de gevangenis van ’s Gravenhage.
  • In het najaar vervangt Maurits de remonstrantse regenten, waardoor hij de Statenvergadering op zijn hand krijgt.

1619

  • De aartshertogen Albrecht en Isabella proberen het Twaalfjarig Bestand om te zetten in vrede. Hierbij moet koning Lodewijk XIII optreden als bemiddelaar. Er wordt een commissie samengesteld: Spinola, 3 Spaanse officieren en kanselier Peckius van Brabant. Zij moeten de voorstellen uitwerken, maar de eisen van de Republiek zijn te hoog, en de poging loopt op niets uit.
  • 13 mei: Oldenbarneveldt wordt terechtgesteld na een proces vóór de speciaal bijeengeroepen generaliteitsrechtbank van 24 leden. Hij wordt beschuldigd voor de resolutie over de betaalde troepen (waardgelders) en voor zijn poging tot militair verweer voor de afdankingen in Utrecht. Hoogverraad aan Frankrijk wordt hem niet aangewreven, en er wordt evenmin rekening gehouden met zijn verdiensten voor de Republiek.
  • De Groot en Hoogerbeets worden veroordeeld tot levenslange opsluiting in slot Loevestein.
  • 30 mei: gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen (°8 jan 1578 Hoorn +21 sep 1629 Batavia) bouwt kasteel Batavia op de plaats van nederzetting Jacatra (nu: Djakarta). Hier wordt de zetel gevestigd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Ook de Molukken zijn van belang voor de Oostindische Compagnie.
  • Andries De Witt wordt raadspensionaris van Holland.

1620

  • Willem Lodewijk van Nassau overlijdt. Na dit overlijden wordt Maurits stadhouder van Groningen en Drenthe.
  • Ernst Casimir graaf van Nassau (°22 dec 1573 Dillenburg +2 jun 1632 Roermond) wordt stadhouder van Friesland. Hij is de broer van Willem Frederik I. Hij sneuvelt bij het beleg van Roermond.

1621

  • Aartshertog Albrecht overlijdt. Zijn vrouw aartshertogin Isabella wordt landvoogdes (tot 1633). Ze is een dochter van Filips II van Spanje.
  • De zuidelijke Nederlanden komen terug toe aan Spanje, nà de kinderloosheid van Albrecht en Isabella. Dit betekent meteen het einde van het Twaalfjarig bestand.
  • Antonius Duyck wordt raadspensionaris van Holland (tot 1629) als opvolger van Oldenbarneveldt. Om zijn ondergeschiktheid te benadrukken, wordt hem de titel landsadvokaat niet gegeven.
  • Hugo de Groot ontsnapt uit zijn gevangenis slot Loevestein, in een boekenkist.
  • Jan Pieterszoon Coen en Martinus Spronck zijn verantwoordelijk voor het uitmoorden van een deel van de bevolking van de Banda Eilanden. Gevolg is dat de Republiek nu in alle rust foelie en muskaatnoten kan verbouwen en verhandelen in de streek.
  • 3 jun: de Staten Generaal verlenen octrooi aan de Westindische Compagnie (WiC) om te handelen in Afrika en in West-Indië.

1623

  • Twee zoons van Oldenbarneveldt, Reinier heer van Groenevelt en Willem heer van Stoutenberg, beramen samen met nog een aantal anderen een samenzwering tegen Maurits van Oranje. Enkele zeelieden worden ingehuurd om Maurits te vermoorden bij diens bezoek aan zijn maîtresse, de freule van Mechelen. De zeelui verraden echter het plan, wat daardoor mislukt. Reinier van Groenevelt en de andere samenzweerders worden terechtgesteld.
  • Peter Paulus Rubens (°1577 Siegen, Nassau +1640 Antwerpen) onderhandelt op vraag van aartshertogin Isabella, in de gesprekken rond de vernieuwing van het Twaalfjarig Bestand met de Noordelijke Nederlanden. In deze periode schildert hij o.a. “de Aanbidding der Wijzen”.
  • In Ambon worden de Engelsen uitgemoord, omdat de gouverneur vermoedt dat ze samen met de lokale bevolking een complot opzetten om de VOC te benadelen. Gouverneur-generaal Coen wordt voor deze moordpartij aansprakelijk gesteld. Zijn voorstel om Nederlanders te doen emigreren naar de Indonesische archipel, wordt afgewezen.

1624

  • Graaf Hendrik van den Bergh, legeraanvoerder in het Spaanse leger, plundert op de Veluwe en in Overijssel.
  • Spinola slaat het beleg van Breda neer.
  • De noordelijke Republiek sluit in Compiègne een verbond met Frankrijk. Als gevolg, zal de Republiek geldelijke subsidies ontvangen voor zijn strijd tegen Spanje. Als tegenprestatie zal kardinaal Richelieu helpen in de strijd tegen de hugenoten.
  • Formosa (zuiden van Taiwan) wordt door de Republiek bezet, als uitvalsbasis voor de handel met China (tot 1642) voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie.
  • 10 mei: een vloot van de Westindische Compagnie, o.l.v. Jacob Willekens en Piet Hein (“grootschipper van Delfshaven”) (°15 nov 1575 Delfshaven +18 jun 1629 Dungeness) veroveren San Salvador (Bahia) aan de Allerheiligenbaai (Brazilië).

1625

  • 4 apr: prins Frederik Hendrik van Oranje huwt met Amalia van Solms, op verzoek van Maurits. Amalia is een hofdame uit het gevolg van de “winterkoning” Frederik van de Palts.
  • 23 apr: prins Maurits van Oranje sterft.
  • Na de dood van zijn broer Maurits wordt Frederik Hendrik stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland. In Groningen wordt Ernst Casimir stadhouder, naast zijn ambt in Friesland.
  • mei: de troepen van Spinola bezetten Breda.
  • In het noorden worden de Wormer, de Purmer en de Schermer drooggelegd. Het kapitaal dat hiervoor nodig is wordt samengebracht door handelaars (als speculatieve belegging).

1626

  • Ernst Casimir neemt Oldenzaal in. Vanaf nu komen de militaire initiatieven eerder van de noordelijke Republiek.
  • De Spanjaarden beginnen met de bouw van het kanaal van Rijnberk naar Venlo: de “Fossa Eugeniana”. Dit kanaal zorgt mee voor de verbinding van Antwerpen met de Rijn.

1627

  • Frederik Hendrik van Oranje verovert de sterke vesting Groenlo.
  • De Engelse Carleton vertrekt uit de noordelijke Republiek, en vanaf dan zal geen enkele Engelsman meer zetelen in de Raad van State.
  • De Staten-Generaal weigeren om het verdrag van Compiègne te vernieuwen, dat in 1624 geratificeerd werd.

1628

  • Piet Hein (Pieterszoon) (°15 nov 1575 Delfshaven +18 jun 1629 Dungeness), Nederlands vlootvoogd, verslaat de Spaanse Zilvervloot in de baai van Matanzas (Cuba). Hij maakt daarbij een buit van 12.000.000 gulden.
  • Er komen onderhandelingen over een wapenstilstand. Zelfs de besprekingen voor een bestendige vrede worden gestart in Roosendaal. Ondanks de steun van Spinola mislukken de besprekingen, door doorgedreven eisen van Olivares (de eerste minister van Filips IV van Spanje).
  • Spinola reist naar Spanje om meer geld los te maken voor de Nederlanden. Het lukt echter niet. Hij wordt weggepromoveerd tot gouverneur van Milaan, en sterft in 1630.
  • Nederlanders vestigen zich op Tobago.

1629

  • 1 mei: Frederik Hendrik en Ernst Casimir van Oranje veroveren ’s Hertogenbosch. Het is een moeizame slag, door verzet van het sterke garnizoen onder leiding van comandant Grobbendonk, maar ook doordat de stad temidden van de moerassen ligt.  Het is dus bijna niet mogelijk om loopgraven te maken in de richtingen van de wallen.
  • 1 aug: graaf Hendrik van den Bergh, veldheer van aartshertogin Isabella, en de keizerlijke veldheer Montecuculi doen een inval op de Veluwe om de stadhouders van Den Bosch weg te lokken. Ook de stad Amersfoort moet zich aan hen overgeven. Toch moeten ze zich terugtrekken, omdat Otto van Gent van Dieden de stad Wezel verovert, waar de voorraden voor de troepen liggen opgeslagen.
  • 14 sep: ’s Hertogenbosch en de hele meierij geven zich over nadat een bres werd geslagen in de stadswallen. Tijdens het beleg worden in Roosendaal vredesonderhandelingen aangeknoopt, die echter op niets uitdraaien.
  • Piet Hein (Pieterszoon) (°15 nov 1577 Delfshaven +18 jun 1629), Nederlands vlootvoogd, sneuvelt bij een slag met de Oostendse kapers / Duinkerker kapers.
  • Jacob Cats wordt raadspensionaris van Holland.

1630

  • Spinola overlijdt. Hij wordt opgevolgd als legercommandant door graaf Hendrik van den Bergh, die echter heel wat minder vertrouwen geniet.
  • 15 nov: Peter Paulus Rubens (°1577 Siegen, Nassau +1640 Antwerpen) legde de grondslag van het vredesbestand tussen Spanje en Engeland dat nu wordt gesloten. Zijn vrouw Isabella Brant was in 1626 overleden. Dit jaar hertrouwt hij met de 16-jarige Helena Fourment. Ze is een dochter van Daniël Fourment en Claire Stappaert.

1631

  • Adriaan Pauw wordt raadspensionaris van Holland.
  • Maria de Medici, de koningin-moeder van Frankrijk komt met haar jongste zoon Gaston d’Orléans naar Brussel gevlucht. Dit gebeurt uit vrees voor de machtig kardinaal Richelieu, en de nederlaag op de “Journée des Dupes”. Ze blijven tot 1638 in Brussel.
  • Frederik Hendrik van Oranje trekt naar Duinkerken. Maar de expeditie wordt afgebroken als ze op een troepenmacht stuiten, onder leiding van Santa Cruz.
    Jan van Nassau doet een aanval op Zeeland, maar wordt verslagen op het Slaak.

1633

  • 2 dec: aartshertogin Isabella sterft in Brussel, zonder kinderen. Hierdoor komt het land opnieuw toe aan Spanje.
  • Galileo Galilei komt in conflict met de Heilige Officie, vanwege zijn visie op het wereldstelsel. Hij wordt gedwongen zijn visie af te zweren.
  • De markies van Aytona wordt benoemd tot tijdelijk landvoogd van de zuiderlijke Nederlanden. Op handige manier probeert hij de opstandige adel de wind uit de zeilen te nemen.
  • 15 apr: de noordelijke Republiek bezet St. Helena als bevoorradingsstation op de reizen naar Indië. Later – in 1638 – zal men de bevoorradingspost verplaatsen naar Mauritius. Uiteindelijk, in 1652, vestigt Jan van Riebeeck een Nederlandse nederzetting in de buurt van Kaap de Goede Hoop.

1634

  • De markies van Aytona ontbindt de Staten-Generaal, samen met Pieter Roose (president van de Geheime Raad).
  • Landvoogd kardinaal-infant Ferdinand (°1609) regeert over de Nederlanden (tot 1641). Hij is een broer van de Spaanse koning Filips IV. Hij wordt in zijn bewind gesteund door de ambtenaars Francisco de Melo en markies de Castel-Rodrigo, en komt met een machtig leger van Milaan naar de Nederlanden. Zijn leger moet zowel actie ondernemen tegen Frankrijk in het zuiden, als tegen de Republiek in het noorden.
  • Nederlanders vestigen zich op Aruba, Bonaire en Curaçao.

1635

  • feb: Verdelingsverdrag tussen de noordelijke Republiek en Frankrijk: de zuidelijke Nederlanden zullen verdeeld worden in twee stukken. Het deel ten noorden van ±de taalgrens, gaat naar de Republiek, terwijl het deel ten zuiden ervan naar Frankrijk zal gaan.
  • Het Franse leger verslaat de hertog van Savoye in de buurt van Hoei, en verenigt zich daarna met het Spaanse leger. Ze branden de stad Tienen af, en belegeren tevergeefs Leuven. De verwachte volksopstand in de zuidelijke Nederlanden blijft echter uit.

1636

  • De volksdichter Jacob Cats wordt (voor de 2de keer) raadspensionaris van Holland, nadat Frederik Hendrik van Nassau raadspensionaris Adriaan Pauw gedwongen heeft om af te treden.
  • Johan Maurits van Nassau (°17 jun 1604 Dillenburg +20 dec 1679 Kleef), kleinzoon van Jan van Nassau de Oude. Hij wordt gouverneur van Brazilië (tot 1644). Hij is de stichter van het Mauritshuis in ’s Gravenhage.
  • Johan Maurits van Nassau bezet Elmina en Angola op de westelijke kust van Afrika. Van hieruit wordt slavenhandel georganiseerd.

1637

  • Frederik Hendrik van Oranje verovert Breda.
  • Venlo en Roermond vallen opnieuw in handen van de Spaanse landvoogd don Ferdinand (de kardinaal-infant).
  • De “Statenbijbel” verschijnt.

1638

  • 27 jul: Willem van Nassau probeert tevergeefs om Antwerpen te veroveren. De Staatse opperbevelhebber lijdt zware verliezen in de schorren en slikken tussen Kallo en Liefkenshoek, en trekt zijn legers terug.
  • De Republiek en de VOC veroveren met de steun van de radja van Kandi Portugese forten op Ceylon (tot 1658). Op dit eiland vermoedt de VOC overschotten aan kaneel en rijst. Het laatste product zullen ze vooral verhandelen in Zuidoost Azië.

1639

  • Een tweede Spaanse Armada, 20.000 man in aantal en onder leiding van d’Oquendo, vaart naar de Nederlanden om de macht over te nemen. Admiraal Maarten Harpertszoon Tromp verslaat met een veel kleinere vloot de Spaanse Armada bij “The Downs” in Zuid Engeland. Dit gebeurt ondanks de protesten van de Engelse koning Charles I.
  • Jan van Galen (°1604 Essen DU +23 mar 1653) strijdt in de slag bij Duins.

1640

  • De Fransen nemen Atrecht in, dank zij de activiteiten van het Staatse leger in Zeeuws Vlaanderen, waar Hendrik Casimir sneuvelt.
  • Frederik Hendrik prins van Oranje wordt stadhouder van Groningen en Drenthe.
  • Willem Frederik wordt stadhouder van Friesland. Hij is een zoon van Ernst Casimir, die hij opvolgt na diens dood.

1641

  • Geboorte van Reinier de Graaf (°30 jul 1641 Schoonhoven +17 aug 1673 Delft), geneesheer en anatoom. Hij ontdekt de follikels van De Graaf.
  • De Nederlanders vestigen zich op het kunstmatige eiland Decima voor Japan (waar de Portugezen 2 jaar eerder verdreven zijn).
  • Gouverneur-generaal van Diemen verovert Malakka op de Portugezen.

1642

  • Prins Willem van Oranje, zoon van Frederik Hendrik van Oranje, huwt met Maria Stuart, de dochter van de Engelse koning Charles I. Aan Willem werd door de Staten-Generaal reeds de opvolging beloofd als kapitein-generaal. Door dit huwelijk wordt de politiek van de Oranjes in grote mate mee bepaald door de belangen van het Engelse koningshuis.
  • 13 dec: Abel Janszoon Tasman (°1603 Lutjesgast +10 okt 1659 Batavia) vaart uit om het onbekende Zuidland te ontdekken. Hij bereikt Tasmanië en Nieuw Zeeland, alsook de Fiji- en de Bismarck Eilanden.
  • Rembrandt Harmenszoon van Rijn (°15 jul 1606 Leiden +4 okt 1669 Amsterdam) voltooit “de Nachtwacht”.

1643

  • Het Spaanse leger, onder leiding van De Melo, verliest de slag van Rocroi tegen het Franse leger, dat onder leiding staat van Condé. Hierdoor valt De Melo in ongenade.
  • Filips IV van Spanje benoemt zijn bastaardzoon don Juan als landvoogd der Nederlanden. Hij zal worden bijgestaan door de markies van Castel-Rodrigo en door prins Ottavio Piccolomini, de hertog van Amalfi. De plaatselijke adel en de hoge geestelijkheid verzetten zich tegen de benoeming van een bastaardzoon tot landvoogd. Zonder gevolg, uiteraard.
  • Castel-Rodrigo neemt de zaken waar (tot 1647) en wordt aangespoord om rechtstreeks vrede te sluiten met de noordelijke Republiek. Filips IV is zelfs bereid om de soevereniteit van de Republiek te erkennen.

1644

  • Frederik Hendrik van Oranje verovert Sas van Gent.

1645

  • Frederik Hendrik van Oranje verovert Hulst.
  • Witte de With vaart zonder tol te betalen met een oorlogsvloot door de Sont. In een conflict met Denemarken, heeft de Republiek nl. de kant van de Zweden gekozen en wil door deze daad indruk maken op de Denen.

1646

  • De eerste Oostenrijkse landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden: Leopold Willem. Hij is een zoon van keizer Ferdinand II (tot 1655), en is afstammeling van de Oostenrijkse tak van de Habsburgers.
  • Willem van Brandenburg, de grote keurvorst, huwt met Louise Henriëtte (°1627 +1667), de oudste dochter van Frederik Hendrik van Oranje.
  • De Fransen veroveren het kapersnest van Duinkerken. Ze nemen de steden Kortrijk, St. Winoksbergen en Veurne in.

1647

  • jan: de Spanjaarden geven toe voor wat betreft de kolonies en stemmen toe in een verbod van katholieke godsdienst in Noord-Brabant. Dit legt de basis voor de geplande “vrede”.
  • 14 mar: overlijden van Frederik Hendrik van Oranje.
  • apr: aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk (°1614 +1662), wordt landvoogd van de Spaanse zuidelijke Nederlanden (tot 1656).
  • In het noorden wordt Willem II  Stadhouder van Nederland.

1648

  • Aartshertog Leopold Willem wordt landvoogd in de zuidelijke Nederlanden (tot 1656). Hij is een broer van Ferdinand III. Eigenlijk is hij meer een kerkvoogd dan een wereldlijk bestuurder, en mist een aantal kansen om offensief op te treden tegen Frankrijk.
  • 30 jan / 15 mei: “Vrede van Munster”: Spanje erkent formeel de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën en bepaalt de noordgrens van de Spaanse Nederlanden. Hieruit ontstaat de Hollandse Republiek of de Republiek der Verenigde Nederlanden (tot 1795). Zeeland heeft bezwaren, maar ondertekent de vrede. Uitvoering van de bepalingen van de Vrede van Münster worden toevertrouwd aan een Chambremi-partie. De volgende bepalingen (van de 79) zijn o.a. belangrijk:1. De koning van Spanje erkent de Verenigde Natiën als vrije en soevereine landen.

    2. Ieder behoudt de gebieden die ze op dat moment bezitten (Brabant, Vlaanderen, Limburg en Oost- en West-Indië).

    3. De Spanjaarden worden uitgesloten van de vaart op de gebieden die de Republiek in Oost en West veroverd heeft.

    4. De Schelde en de andere overeenkomstige zeearmen blijven gesloten aan de kant van de “Heeren Staaten”.

    5. In de Vlaamse havens mogen geen lagere in- of uitvoerrechten worden geheven, dan in de Staten op de Schelde.

    6. Bij openlijke uitoefening van de godsdienst moet men zich gedragen “in alle zedigheid” of zonder schandaal te geven.

    7. De koning van Spanje zal ervoor zorgen dat de onafhankelijkheid van de Republiek erkend wordt door het Duitse Rijk.

  • Door de Vrede van Münster kan de GWC niet langer meer op kaapvaart, wat een flinke streep zet door de inkomsten.
  • Als gevolg van de Fronde bieden Turenne en Condé (Franse veldheren) hun diensten aan in de zuidelijke Nederlanden. Dit leidt tot enige bescheiden successen (tot 1653).

1649

  • Stadhouder Willem II dringt aan op politieke interventie als zijn schoonvader koning Charles I van Engeland onthoofd wordt, ten gunste van de Stuarts.
  • Doreslaer, een afgezant van het Engelse parlement wordt in Den Haag vermoord door enkele Schotse aanhangers van Charles II. De daders blijven ongestraft.
  • Landvoogd Leopold-Willem een aartshertog van Oostenrijk, neemt Ieper terug (van de Fransen).

1650

  • Aartshertog Leopold-Willem begint vredesonderhandelingen met Gaston van Orléans, de luitenant-generaal die tijdens de minderjarigheid van Lodewijek XIV het bewind voert.
    Jammer genoeg zonder succes omdat Spanje niet echt achter deze onderhandelingen staat.
  • mei: Willem II laat Witte de With gevangen nemen, die eigenhandig uit Brazilië is teruggekeerd (zonder toelating). De Staten van Holland vinden de gevangenneming maar niets, en zorgen voor de vrijlating van Witte de With.
  • 4 jun: Holland laat aan 42 compagnies weten dat ze niet langer meer op soldij moeten rekenen.
  • 5 jun: Willem II laat door de Staten-Generaal een resolutie aannemen die stelt dat de kapiteins van de compagnieën in functie blijven. Hij neemt zelf de leiding van een zending naar de Staten van Holland, en gaat rechtstreeks naar de Hollandse steden. Deze wijzen zijn voorstel af (behalve Leiden).
  • jul: Willem II laat 6 tegenstanders van zijn resolutie gevangen nemen op slot Loevestein. Daaronder is Jacob de Witt.
  • Willem Frederik doet een aanslag op Amsterdam. Door een onweer verdwaalt het leger, en een postrijder waarschuwt de stad, die zich natuurlijk onmiddellijk in verweer brengen.
  • 3 aug: de onenigheid tussen prins Willem Frederik en de stad Amsterdam lijkt te worden bijgelegd op een maaltijd in Amstelveen. Andries en Cornelis Bicker zullen aftreden als burgemeester, en de stad Amsterdam zal de eisen van de prins v.w.b. de legersterkte steunen in de Staten van Holland.
  • 6 nov: In het noorden sterft Willem II ten gevolge van de pokken. Dit is het begin van het eerste stadhouderloze tijdperk, en eigenlijk zijn veel van de regenten blij met dit overlijden.
  • Willem III wordt geboren. Zijn grootmoeder Amalia van Solms schrijft een brief aan de Staten van alle gewesten om Willem III aan te bevelen voor benoeming tot stadhouder en tot kapitein-generaal.

1651

  • De voogdij over de jonge prins Willem III van Oranje zal worden uitgeoefend door zijn moeder Mary Stuart, zijn grootmoeder Amalia van Solms en zijn oom de “Grote Keurvorst” van Pruisen.
  • Bijzondere vergadering van de Nederlandse Staten-Generaal in de “Grote Vergadering” onder voorzitterschap van Jacob Cats, om de zaken in verband met de Unie, regime, de godsdienst en het leger te regelen. De soevereniteit van de Statenvergaderingen wordt beklemtoond. Gewesten zullen de officieren benoemen van hun troepen. De godsdienst blijft een regeling van de afzonderlijke gewesten.
  • Adriaan Pauw wordt (voor de 2de keer) raadspensionaris van Holland (tot 1653).
  • mrt: een Engelse ambassadeur komt onder leiding van Oliver St. John voorstellen dat Engeland en de Republiek nauw moeten samenwerken. Gevolg is dan wel dat de Republiek in oorlog zal komen met Frankrijk. De Staatse gedelegeerden reageren met 36 artikelen, die alles verkondigen wat de Engelsen net niet willen horen, en de onderhandelingen worden afgebroken.
  • Een delegatie onder leiding van Jacob Cats gaat naar Engeland, om te proberen de Akte van Navigatie te laten intrekken. Ze proberen de regel “vrij schip – vrij goed” doorgevoerd te krijgen. De hele missie mislukt.

1652

  • De Akte van Navigatie benadeelt in grote mate de Nederlandse handelslieden. Tromp, De Ruyter en Van Galen slagen er niet in de akte af te dwingen.
  • feb: de Staten Generaal besluiten om 150 oorlogsschepen te laten uitrusten.
  • 29 mei – slag bij Dover: er is een vlagincident tussen de vloot van Maarten Harpertszoon Tromp (°23 apr 1598 Brielle +10 aug 1653) en die van de Engelse admiraal Robert Blake (°aug 1599 Bridgwater +17 aug 1657 Plymouth). Tromp heeft nl. geweigerd om een saluut te brengen aan de Engelse vloot (door als eerste de vlag te strijken). Hierdoor komt het tot een gevecht.
  • 6 jul: de Staten Generaal gelasten Maarten Tromp om de Engelse vloot aan te vallen. Blake brengt 12 Staatse schepen tot zinken, die de haringvloot bij de Doggersbank beschermen. Dit leidt tot de eerste Engelse Oorlog (1652-1654) tussen Nederland en Engeland.
  • aug: gevecht tussen de vloot van Michiel de Ruyter en sir George Ayscue in het Kanaal. Tromp wordt vervangen als admiraal door Witte de With. Duinkerken komt opnieuw in handen van de Spaanse Nederlanden.
  • okt: De Ruyter en de With lijden flinke verliezen in de strijd tegen Blake, in een gevecht nabij Kentish Knock. Hierdoor wordt Tromp in zijn waardigheid hersteld.
    Hij verslaat Blake bij Dungeness.
  • Willem Frederik van Oranje trouwt met Albertine Agnes van Oranje, een dochter van Frederik Hendrik (via Agnes van Oranje is het Nederlandse koningshuis rechtstreeks afstammend van Willem de Zwijger.).

1653

  • In het noorden wordt Johan de Witt (°1625) raadspensionaris van Holland. Sedert 1650 is hij pensionaris van Dordrecht en één van de consequentste verdedigers van de ware vrijheid. Hij wordt gekenmerkt door grote diplomatieke en bestuurlijke gaven.
  • feb: Tromp verliest de driedaagse zeeslag in het Kanaal tegen Blake. Hij weet echter zijn vloot te redden door een meesterlijke terugtocht. Op dit ogenblik hebben de Engelsen de heerschappij over de zee. Ze maken zich meester van talrijke koopvaarders.
  • aug: Tromp probeert de blokkade voor de Hollandse kust (door de Engelsen) te breken. Hij sneuvelt bij Ter Heide in een strijd tegen Monk. Een groep gaat naar Engeland om te onderhandelen over vrede. Cromwell eist waarborgen tegen het herstel van de Oranjes, wat echter door de Staten-Generaal geweigerd wordt. Jan de Witt verklaart dan weer dat de Staten van Holland bereid zijn om dit te garanderen.
  • Als gevolg van de Engelse Oorlog ontstaan er op verschillende plaatsen Oranjebewegingen. Werkloosheid is groot want de scheepvaart ligt bijna volledig stil.
  • Jan van Galen (°1604) overlijdt aan de verwondingen die hij oploopt in de slag bij Livorno tegen de Engelsen op 23 maart.

1654

  • Deze vrede van Westminster wordt bedongen door onderhandelingen met Cromwell, onder leiding van van Beverningk. Ze eisen o.a. waarborgen tegen een herstel van Oranje, maar de Staten-Generaal weigeren deze garantie te geven. Jan van Beverningk verklaart dat de Staten van Holland hiertoe bereid zijn.
  • 4 mei: amper 3 weken na de vrede, besluiten de Staten van Holland dat ze nooit meer de Prins van Oranje of één van zijn afstammelingen zullen erkennen als stadhouder of admiraal van Holland. Ook zullen ze trachten te voorkomen dat hij door de generaliteit verkozen wordt tot kapitein-generaal. Dit is de akte van Secclusie, die later weer zal worden ingetrokken.
  • De Staten van Overijssel roepen Willem III uit tot stadhouder, met Willem Frederik als luitenant. Wel is er onenigheid over Rutger van Haersolte, met de minderheid in Holland.
  • Karel van Lotharingen (sinds 1641 bondgenoot van Spanje in de strijd tegen Frankrijk) wordt wegens zijn eigenzinnigheid en ook voor een verraderlijk optreden tegen Leopold Willem gevangen genomen, en naar Spanje gezonden.

1655

  • Aan de Schelde gaan de gebieden van Landrecies, St. Ghislain en Condé verloren.
  • Jan de Witt trouwt met Wendela Bicker. Zij is de nicht van de invloedrijke Amsterdamse burgemeester Jacob De Graef. Dank zij de burgemeester en Koenraad van Beuningen, wordt de Witt politiek gesteund door het machtige en invloedrijke Amsterdam.

1656

  • Leopold Willem wordt opgevolgd als landvoogd der Nederlanden, door don Juan van Oostenrijk (tot 1659). Hij is een natuurlijke zoon van Filips IV van Spanje. Don Jan voert een wanbeheer, en wordt teruggeroepen na de nederlaag in de buurt van Duinkerken.

1657

  • Door samenwerking tussen de Witt en Willem Frederik worden alle benoemingen sinds 1654 in Overijssel ongedaan gemaakt.Door samenwerking tussen de Witt en Willem Frederik worden alle benoemingen sinds 1654 in Overijssel ongedaan gemaakt.

1658

  • Van Wassenaar Obdam vaart uit om de Denen te helpen om het verdrag van Roskilde te saboteren. Daarbij verslaagt hij de Zweedse vloot in de buurt van Wrangel (Sont).
  • Witte de With sneuvelt.
  • Veldheer Turenne is aanvoerder van het Franse leger (en verbonden met Engeland). Hij overwint Condé en diens Spaans-Nederlandse leger tijdens de slag in de duinen. Hierdoor komen Veurne, Diksmuide, Grevelingen, Ieper en Ninove opnieuw in Franse handen. Duinkerken komt dan weer toe aan Engeland, onder Charles II.

1659

  • Het Haags Concert: een overeenkomst tussen de Republiek, Frankrijk en Engeland, op voorstel van Mazarin, om de problemen rond de Sont op te lossen. Hierbij mag Zweden Schonen en Halland behouden, maar moet al de rest teruggeven om te garanderen dat de Sont open blijft.
  • Michiel De Ruyter gaat samen met de Denen naar de Zweden om hen te verplichten het akkoord uit te voeren. Hierbij verovert hij Nuborg (op Fyn) en verdrijft de Zweden van het eiland.
  • In deze periode worden voortdurend gouverneurs ad interim aangesteld. Blijkbaar is Spanje minder en minder geïnteresseerd in de Nedelanden (tot 1680).
    Gevolg van de vrede van de Pyreneeën: delen van Vlaanderen, Henegouwen en Luxemburg komen onder Frans bewind.

1660

  • In het noorden wordt een samenzwering van de Orangisten verijdeld.
  • De Staten van Holland willen de opvoeding van de prins van Oranje op zich nemen.

1661

  • De Zuidelijke Nederlanden komen onder het Spaanse koninkrijk toe aan Karel II van Spanje (°1661 +1700) en zijn tweede echtgenote Maria Anna van Oostenrijk.
  • Vrede van Den Haag: er wordt een vrede ondertekend met Portugal (sinds korte tijd verbonden met Engeland). Elke mogendheid behoudt wat ze op dat moment bezitten, waardoor Brazilië definitief verloren gaat voor de noordelijke Republiek, ten voordele van Portugal.
  • Mary Stuart, de weduwe van Willem II en Princess-Royal, overlijdt. Grote ruzie over de voogdij van Willem III ontstaat als gevolg van dit overlijden, tussen de naaste verwanten. Amalia van Solms zal uiteindelijk de voogdijschap naar zich toetrekken.
    De Staten van Holland trekken zich dan terug wat de opvoeding van Willem III van Oranje betreft.

1662

  • Vriendschappelijk verdrag tussen de Republiek en Engeland, dat echter de essentiële geschilpunten niet oplost. De wrijving tussen de Engelse Africa Company en de West-Indische Compagnie blijven bestaan.
  • Tussen Frankrijk en de noordelijke Republiek wordt een verbond gesloten. Jan de Witt vertrouwt Lodewijk XIV echter niet, en dringt aan op een barrière van vestingsteden in de zuidelijke Nederlanden, die bezet moeten worden met Spaanse troepen.

1663

  • 8 aug: de karmelietessen verhuizen van het klooster van Oirschot naar Mol. Ze zijn op de vlucht voor de vervolgingen van de Hollandse Calvinisten.

1664

  • 8 sep: een Engelse vloot daagt op voor de rede van Nieuw-Amsterdam en dwingt gouverneur Peter Stuyvesant tot capitulatie. Het gebied wordt ingenomen voor hertog Jacobus van York (de broer van koning Charles II).  Nieuw Amsterdam wordt daarmee door de Britten veroverd op de Nederlanders. Vanaf nu heet de stad: New York. Het gebied wordt naar hem New York vernoemd.
  • Michiel Adriaenszoon De Ruyter herovert de Afrikaanse bezittingen, maar slaagt er niet in om Nieuw Nederland te heroveren.
  • De Friese stadhouder Willem Frederik overlijdt.
  • Hendrik Casimir II prins van Nassau (°1657 ’s Gravenhage +1697 Leeuwarden) wordt de opvolger van zijn vader Willem Frederik, als stadhouder van Friesland, Groningen, en Drenthe.
  • Jan de Witt werkt samen met Amalia van Solms. Deze laatste heeft problemen met de Engelsen in de hofhouding van de prins.

1665

  • 4 mar: koning Charles II van Engeland verklaart de oorlog aan de Republiek. Dit is de Tweede Engelse Oorlog (tot 1667). Frankrijk biedt zo goed als geen hulp aan de Republiek, ondanks het verdrag dat in 1662 werd afgesloten. Het Engelse huis hoopt hiermee te bereiken dat Jan de Witt zal gedwongen worden tot ontslag. Tevergeefs! Beide mogendheden brengen elkaar zware slagen toe.
  • 3 jun: zeeslag bij Lowestoft, tegen de hertog van York. Van Wassenaer Obdam en Cortenaer sneuvelen in de strijd. Jan Evertsen neemt het commando over. Hij dekt samen met Cornelis Tromp de aftocht.
  • aug: De Ruyter komt terug van zijn expeditie naar Afrika en naar Amerika. Hij begeleidt een konvooi Oost-Indiëvaarders naar het vaderland.
  • De bisschop van Münster, Bernard van Galen, wordt door de rijkelijke subsidies van koning Charles II overgehaald om rel te schoppen, en valt in het oosten van de Republiek Borcelo binnen. Zijn legers plunderen overal waar ze kunnen.
  • Karel II van Spanje (°1661 +1700) is maar 4 jaar, als hij zijn vader opvolgt, onder regentschap van zijn moeder.

1666

  • jun: de Ruyter wint de vierdaagse Zeeslag bij North Foreland, tegen de vloot van Monk en de vloot van Rupert van den Palts.
  • aug: de Tweede Zeeslag bij Duinkerken. De Ruyter geraakt in de problemen omdat Cornelis Tromp de Engelse vloot aan het achtervolgen is, zonder er bij na te denken hoe het met de rest van de vloot gaat. Door een terugtocht tussen de Vlaamse en Zeeuwse zandbanken weet De Ruyter zijn schepen te onttrekken aan het strijdgewoel. Voor deze misser wordt Tromp ontslagen, wat de overeenkomst tussen hem en De Ruyter niet te goede komt.
  • Kapiteint Laurens Heemskerk is in de slag bij Lowestoft overgelopen, en gelast Holmes om 150 koopvaardijschepen en 400 huizen op Terschelling te verbranden.
  • Op verzoek van Amalia van Solms, nemen de Staten van Holland opnieuw de opvoeding van Willem III in de hand. Hiermee wordt hij “een kind van de staat”.
  • Gouverneur van Zuylestein is Stuartgezind krijgt zijn ontslag en Jan de Witt zal zich persoonlijk met de opvoeding van Willem III bezighouden, voor wat betreft het onderricht in staatszaken.
  • Ritmeester Buat wordt veroordeeld. Hij is een berooide edelman van Franse afkomst, in de hofhouding van Willem III. Tijdens de 2de Engelse voert hij met het Engelse hof een briefwisseling, met de bedoeling de Republiek en Frankrijk verder van mekaar te brengen, en om Willem III aan de macht te brengen. Dit gebeurt in medeweten van Tromp, Kieviet, van Zuylestein, van der Horst, de graving van Nassau-Beverweerd. De Oranjes zelf zijn waarschijnlijk niet op de hoogte van deze zaak. De Witt slaagt er echter in om achter deze briefwisseling te komen, en geeft Buat de gelegenheid om te vluchten. Uiteindelijk valt Buat toch in handen van justitie. Hij wordt terechtgesteld, tot groot ongenoegen van de Oranjepartij.

1667

  • apr: in Breda wordt begonnen met vredesonderhandelingen. Aanvankelijk verlopen de gepsprekken stroef, o.a. omdat Lodewijk XIV een krijgstocht begint in de zuidelijke Nederlanden.
  • De Devolutieoorlog waar Frankrijk de strijd aangaat met Spanje voor het bezit van de zuidelijke Nederland. Lodewijk XIV valt de zuidelijke Nederlanden binnen (tot 1668), en krijgt greep over 12 steden. Lodewijk beroept zich op het devolutierecht (Vlaanderen, Brabant) dat inhoudt dat enkel kinderen uit een eerste huwelijk recht hebben op de goederen die tijdens dat huwelijk zijn verworven. De zuidelijke Nederlanden waren met het eerste huwelijk van Filips IV terug naar Spanje gegaan, omdat Albrecht en Isabella geen kinderen hadden. Volgens het devolutierecht zou het gebied niet aan Spanje toebehoren, maar aan Maria Theresia, de Spaanse vrouw van Lodewijk XIV. Carlos II is immers een kind uit het tweede huwelijk van de Spaanse koning! Gevolgen van deze strijd zijn ettelijke verdragen, al dan niet openlijk, tussen Frankrijk en zijn erfvijanden.
  • jun: de tocht naar Chatham. De Ruyter en Cornelis De Witt varen als afgevaardigden van de Staten naar de monding van de Thames. Hierbij vaart kapitein Van Brakel de ketting op de Medway stuk, en de Nederlanders vernielen een groot deel van de Engelse vloot. Het Engelse vlaggeschip, de “Royal Charles” wordt als trofee meegenomen. In Londen heerst paniek, omdat men nu een directe aanval op de stad vreest.
  • jul: tenslotte bewerkstelligt de Ruyter dat de “Vrede van Breda” de nadelige gevolgen van de Akte van Navigatie enigszins goedmaakt. Met volgende belangrijke bepalingen:

1. Iedere natie behoudt de koloniën die ze bezitten. Engeland behoudt New York maar moet Suriname aan de Republiek afstaan, want herroverd door Abraham Crijnssen. Ook het muskaat-eiland Poeloe Roen komt aan de Nederlanders toe.

2. De Akte van Navigatie geldt niet voor goederen die langs Rijn en Schelde worden aangevoerd.

3. De regel “Vrij schip – Vrij goed” wordt aanvaard. De Engelsen mogen dus de Staatse schepen niet meer doorzoeken, op de papieren na. Alleen oorlogstuig mag als contrabande worden beschouwd en dus in beslag genomen.

  • 5 aug: het Eeuwig Edict = besluit van de Staten van Holland om voorgoed het stadhouderschap af te schaffen, voorgesteld door Caspar Fagel (de pensionarie van Haarlem) en Gillis Valckenier (de burgemeester van Amsterdam).
    Eveneens verzoeken de Staten aan de andere gewesten om nooit meer een kapitein-generaal tot stadhouder te benoemen, wat de Staatsgezinden heel erg waarderen, maar wat de Oranjepartij niet zo gunstig vindt. Het duurt echter jaren voor de gewesten er in slagen om politieke en militaire functies ook in de praktijk gescheiden te houden. Het Eeuwig Edict erkent echter dat Willem III in de toekomst toch kapitein-generaal kan worden.

1668

  • De vrede van Aken: koning Karel II van Spanje verliest na de Devolutieoorlog tegen Lodewijk XIV van Frankrijk, 12 steden in de Spaanse Nederlanden.
  • Willem III laat zich onverwacht installeren als Eerste Edele van Zeeland. In de Staten laat hij zich vertegenwoordigen door zijn neef Odijk.

1669

  • Geen belangrijke gebeurtenissen

1670

  • Akte van Harmonie: de gewesten Zeeland, Groningen en Friesland willen uiteindelijk ook het Eeuwig Edict onderschrijven. Daardoor is hierover unanimiteit in de Staten-Generaal.
  • De prins van Oranje krijgt zitting in de Raad van State.

1671

  • Kasper Fagel (°25 jan 1634 ’s Gravenhage +15 dec 1688 ’s Gravenhage), wordt opvolger van Jan de Witt als raadspensionaris. Hij is aanvankelijk een tegenstander van Willem III, maar dit keert later om in vriendschap en hij wordt Willem III zijn raadsman.
  • Frankrijk begint een tarievenoorlog tegen de noordelijke Republiek.
    Pieter de Groot, Staatse gezant in Parijs, stuurt Johan de Witt een afschrift van het verdrag van Dover.
  • dec: de noordelijke Republiek verbindt zich met Spanje voor het geval dat één van beide landen wordt aangevallen door Frankrijk. Als gevolg van deze overeenkomst wordt het leger gereorganiseerd.
  • De Franse koning Lodewijk XIV sluit in Brussel verdragen met de bisschoppen van Münster en Keulen (en Luik), en dit tegen de noordelijke Republiek.

1672

  • feb: Willem III (van Engeland, °1650) wordt benoemd tot kapitein-generaal voor een veldtocht, als reactie op de Franse dreiging.
  • 7 jun: De Ruyter verslaagt de samengestelde vloot van de Fransen en de Engelsen in de buurt van Solebay aan de Engelse oostkust. Dit is een teken van de blijvende sterkte van de Nederlandse vloot.
  • 9 jun: Bernard van Galen slaagt het beleg van Groningen neer. De stad wordt verdedigd door Rabenhaupt. Van Galen moet dit beleg opbreken op 28 aug.
  • 12 jun: de Fransen steken de Rijn over, in de buurt van het tolhuis ten oosten van Nijmegen. Willem III trekt zijn leger terug achter de waterlinie.
  • 21 jun: val van Utrecht. Lodewijk XIV stuurt harde vredesvoorwaarden naar de Staten-Generaal. De legers van Munster en Keulen bezetten de gebieden van Achterhoek, Overijssel en Drente.
  • 21 juni: jonge Oranje-aanhangers plegen een aanslag op Johan De Witt. Hij wordt ernstig gewond, en de toestand in de Republiek lijkt hopeloos.
  • 2 jul: de Staten van Zeeland benoemen Willem III tot stadhouder, en de andere staten (ook Holland) doen hetzelfde.
  • 8 jul: de Staten-Generaal benoemen Willem III tot kapitein-generaal en admiraal, zonder enige beperking. Het Eeuwig Edict bestaat hierdoor niet meer.
  • jul: De Staten-Generaal weigeren om de vredesvoorwaarden van de Fransen te aanvaarden. Tijdens de “onderhandelingen” brengt de stadhouder het leger terug op sterkte. De grote mankracht van het Franse leger is te veel verspreid over de steden die ze overwonnen hebben.
  • Lodewijk XIV keert terug naar Frankrijk, en laat het opperbevel over zijn legers over aan Luxembourg.
  • De Engelse proberen te landen op de kust van de Republiek, maar dit wordt verijdeld door De Ruyter, die de overwinning behaalt in de slag bij Kijkduin.
  • 4 aug: Johan de Witt wordt op eigen verzoek ontslagen als raadspensionaris, en benoemd tot lid van de Hoge Raad. Kaspar Fagel wordt raadspensionaris van Holland.
  • 20 aug: Johan de Witt en zijn oudere broer Cornelis worden gelyncht door een volksmassa, bij de Gevangenenpoort in Den Haag. Cornelis de Witt zit daar een straf uit als gevolg van een valse aanklacht (door barbier Tichelaar), waarin beweerd wordt dat Cornelis de prins wil vermoorden. Willem III heeft niet echt iets ondernomen tegen deze beschuldigingen.
  • sep: troepen van keizer Leopold I die uit Brandenburg komen (o.l.v. Montecuculi), dwingen Turenne om zich met een deel van de Franse troepen terug te trekken naar het Zuiden.
    De zuidelijke Nederlanden sturen hulptroepen naar de Republiek.
  • okt: Willem III probeert Naarden en Woerden te heroveren, wat niet lukt. Het geeft echter aan dat hij initiatieven blijft nemen.
  • dec: Willem III begint een veldtocht naar het zuiden, ontzet Maastricht, maar slaagt er niet in om zijn tocht tot Charleroi verder te zetten, en het Franse Depot te veroveren.
  • De Groningers (o.l.c. van Eysbergen) ontzetten Coevorden en slagen erin om Drente te laten ontruimen.
  • De Franse legers (1000 man sterk) vallen over ijs Holland binnen, moorden twee dorpen uit, en trekken zich terug voor de dooi intreedt.
  • Het zuiden profiteert van het feit dat ze buiten het strijdtoneel blijven. Dit komt ten goede aan de handel, en men probeert zelfs noordnedelandse textielwerkers aan te trekken.

1673

  • 21 aug: vlootvoogd Michiel Adriaenszoon De Ruyter (°24 mar 1607 Vlissingen +26 apr 1676 Syracuse) verslaat de Engels-Franse vloot finaal, in de slag bij Kijkduin.
  • dec: Willem III doet nog een uitval naar het zuiden, en neemt de stad Bonn in. De Fransen verliezen hierdoor een arsenaal, en zijn gedwongen zich naar het zuiden terug te trekken, en de Noordelijke Nederlanden te ontruimen. De legers van de Republiek staan nu in contact met de keizerlijke troepen. De stad Maastricht komt terug in Franse handen.

1674

  • Als gevolg van de 2de Vrede van Westminster geven de Staatsen “Nieuw Nederland” terug aan Willem III. Er komt terug vrijheid van handel, en de regel “vrij schip – vrij goed” wordt opnieuw ingesteld, wat vooral voor Engeland goed uitkomt. Ze zullen er nl. in slagen om de handelstrafiek van de Republiek over te nemen in de Franse gebieden.
  • 11 aug: de legers van de Republiek, de Duitse keizer en de zuidelijke Nederlanden leveren een bloedige slag tegen de Fransen in Seneffe (Henegouwen). Het leidt tot een nederlaag van de gealliëerde legers.
  • Door een aantal regeringsreglementen in Utrecht, Gelderland en Overijssel, krijgt Willem III een beslissende invloed op die gewesten.
    De Staten van Holland en Zeeland maken het stadhouderschap van Willem III erfelijk.

1675

  • De Staten-Generaal maken de aanstelling tot kapitein-generaal erfelijk voor Willem III.
  • In Gelderland wordt Willem III de adelijke titel van hertog aangeboden, na gelobby door de prinselijke agenten Caspar Fagel en Willem Bentinck. Hij weigert deze titel omdat niet alle Gelders achter deze benoeming staan.
  • In de zuidelijke Nederlanden hebben de Franse legers duidelijk de overmacht. De nieuwe landvoogd Villa Hermosa is amper in staat om troepen te zenden naar de strijd met Lodewijk XIV.
  • Onder leiding van Condé en de Franse koning zelf, woedt een ware slag langs de Maas, en o.a. de steden Luik, Hoei en Dinant vallen in Franse handen.

1676

  • 22 apr: de Staatse vloot vaar naar de Middellandse Zee, om de Franse heerschappij in dat gebied te betwisten.
    De Ruyter wordt verslagen en gedood in de Hollandse Oorlog bij de Etna, door de vloot o.l.v. Abraham Duquesne.
  • Beverningk (Republiek) en d’Estrades en d’Avaux (Frankrijk) beginnen vredesonderhandelingen in Nijmegen.

1677

  • De Fransen steken de stad Tongeren in brand. Er wordt veel schade aangericht en het bevolkingsaantal loopt met 1/3 terug.
  • Willem III van Oranje huwt met Mary Stuart van Engeland (°1662). Zij is de oudste dochter van de hertog van York, en – na haar vader – gerechtigde op de Engelse troon, omdat koning Charles II geen kinderen heeft.
  • Van de net overleden Benedictus de Spinoza (°24 nov 1632 Amsterdam +21 feb 1677 ’s Gravenhage), Nederlands filosoof, wordt “Ethica” uitgegeven. Het is een leerboek voor wiskunde, waarin stellingen het bewijs vormen voor een aantal wiskundige eigenschappen.

1678

  • 26 jan: defensief verbond tussen de Republiek en Engeland.
    De Hollanders zien niet langer de zin om geld uit te geven voor de strijd
  • 10 aug – de vrede van Nijmegen tussen Frankrijk en de Republiek (tegen de wil van stadhouder Willem III):1. de Republiek krijgt alle gebieden die nog door de Fransen bezet worden terug (o.a. Maastricht).

    2. Frankrijk schaft het tarief dat in 1667 werd ingevoerd af, ten voordele van de Republiek.

    3. koning Karel II van Spanje verliest na de Hollandse Oorlog een aantal steden in Franche-Comté, ten voordele van koning Lodewijk XIV. Ook Valenciennes, Kamerijk en Sint Omaars komen aan de Franse koning toe.

    4. Keizer Leopold I van Duitsland moet Freiburg en de Elzas aan Frankrijk afstaan.

    14 aug: de Fransen blijven strijd leveren in de zuidelijke Nederlanden, waardoor een inval in de Republiek niet denkbeeldig is. Willem III blijft zich verzetten, en strijdt mee in de slag bij St. Denis (Bergen, Henegouwen).

  • Lodewijk XIV beroept zich op het “devolutierecht” , dat in een aantal delen van Vlaanderen geldt. Volgens dit recht hebben alleen de kinderen uit een eerste huwelijk erfelijk recht op de goederen die tijdens dat huwelijk worden verworven.  De Nederlanden kwamen terug aan Spanje toe, na het eerste huwelijk van Filips IIV en de kinderloosheid van Albrecht en Isabella. Karel II is pas een kind uit het 2de huwelijk, en heeft derhalve geen recht op de Nederlanden (volgens Lodewijk XIV).

1679

  • Antoni van Leeuwenhoek ontdekt de zaadcel
  • In het voetspoor van Simon van der Stel vestigen zich de eerste kolonisten in Stellenbosch in Zuid-Afrika.

1680

  • Hertog Alexander Farnese van Parma wordt gouverneur in de zuidelijke Nederlanden (tot 1682). Hij lijkt echter niet in staat om belangrijke wijzigingen door te voeren, en kan niets ondernemen tegen de “réunions” van Lodewijk XIV.
  • Anthonie van Leeuwenhoek (°24 okt 1632 Delft +26 aug 1723 Delft), Nederlands bioloog en uitvinder van de microscoop, wordt in Londen benoemd tot lid van de Royal Society of Londen.

1681

  • Een viervoudig verbond wordt ondertekend tussen de Duitse keizer, Spanje, Zweden en de Republiek. Zij zullen toezien op de handhaving van de eerder gesloten vrede van Münster en van Nijmegen.
    Het verbond heeft vooral een symbolische waarde

1682

  • Edmund Halley (°8 nov 1656 Haggerston, Londen +25 jan 1742 Greenwich), Brits astronoom, ontdekt de komeet die met een omlooptijd van ±76 jaar langs de Aarde komt. De komeet wordt naar hem genoemd. De komeet werd voor het eerste genoteerd in China rond 240 vC.

1683

  • 21 mei: Suriname wordt overgedragen aan de Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname. Deze vereniging bestaat dus uit de West-Indische Compagnie, de stad Amsterdam en de familie Van Aerssen van Sommelsdijck, ieder voor een gelijk derde deel.

1684

  • Wapenstilstand van Regensburg, tussen Frankrijk en Spanje en de Duiste keizer. De Republiek komt hierin niet tussen.

1685

  • 18 okt: koning Lodewijk XIV van Frankrijk herroept het Edict van Nantes (van 1598) (in het Edict van Fontainebleau). Liever dan hun geloof op te geven, vluchten ±400.000 hugenoten Frankrjik naar Brandenburg, de Republiek, Zwitserland, de Palts, Engeland en zelfs Zuid Afrika. In de gebieden waar ze naartoe gaan, worden ze verwelkomd omdat zij door hun kennissen in de vroegere leefgebieden, ideale handelspartners kunnen worden. Uiteraard ten nadele van Frankrijk.

1686

  • 20 mei: het land van Grimbergen, dat tot 126 in bezit was van de Berthouts, wordt door Karel II tot prinsdom verheven, ten voordele van Philippe François de Berghes. Het omvat naast Grimbergen: Strombeek, Meise, Brussegem, Londerzeel, Eppegem, Buggenhout, Sint Amands, Malderen, Lippelo, Liezele, Tisselt, Ramsdonk, Blaasveld, Willebroek, Ruisbroek, Heindonk, Zemst en Weerde.

1687

  • Johan Willem Friso, prins van Oranje Nassau (°14 aug 1687 Dessau +14 jul 1711). Hij wordt stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe.

1688

  • nov: Lodewijk XIV verklaart aan de Republiek de oorlog, zogenaamd omdat de Republiek dwars ligt bij de benoeming van Willem Egon van Fürstenberg (beschermeling van de Franse koning) tot aartsbisschop van Keulen.
  • De eigenlijke aanzet van de strijd is de expeditie van Willem III naar Engeland, om Jacob II van de troon te verdrijven. Dit betekent het begin van de Negenjarige Oorlog of de oorlog van de Liga van Augsburg (tot 1697), ook omdat Lodewijk XIV aanspraak maakt op de Spaanse Nederlanden. De door Willem III georganiseerde coalities verijdelen Lodewijk’s plannen.
  • Michel ten Hove wordt raadspensionaris van Holland.
  • Graaf Jan van Brouchoven van Bergeyck wordt trésorier-général. Hij zal in de komende decennia veel invloed hebben in de Republiek.

1689

  • 21 apr: koning William III van Oranje en zijn vrouw Mary worden uitgeroepen tot koning en koningin van Engeland.
    Ze komen op de troon, maar niet voor lang, omdat Willem III het bezwaarlijk vindt om “slechts” de prins-gemaal te zijn, naast zijn vrouw die de “koningin” is.
  • Anthonie Heinsius (°23 nov1641 Delft +3 aug 1720 ’s Gravenhage), Nederlands staatsman, is raadspensionaris van Holland.
    Hij bepaalt samen met Marlborough en prins Eugeen van Savoye de loop van de Spaanse erfopvolging. Ook neemt hij deel aan de vredesonderhandelingen in die periode.

1690

  • Vanaf nu tot 1695 doen de Fransen regelmatig veldtochten in de zuidelijke Nederlanden, meestal o.l.v. Luxembourg.
    Verscheidene steden vallen daarbij in Franse handen (Bergen, Namen, Hoei, Charleroi). Een aantal steden worden later door de legers van Willem III heroverd.
  • 11 jul: in Ierland slaagt Willem III erin om de legers van zijn schoonvader (Jacob II) te verslaan bij de slag aan de Boyne. Hierdoor blijft Willem III gevierd door de Engelse protestanten, die hem de “Orangeman” noemen.

1691

  • Hertog Maximiliaan Emanuel van Beieren (°1672) wordt Spaans landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden (tot 1711).

1692

  • In het zuiden wordt Maximiliaan Emmanuel II landvoogd (tot 1701).
    Hij is tevens keurvorst van Beieren. Hij is gehuwd met Maria Antonia, een dochter van keizer Leopold I van Oostenrijk en Margaretha Theresia.
  • 24 jul: slag bij Steenkerke.

1693

  • Van Weede van Dijckvelt begint in naam van Willem III vredesbesprekingen met de Fransen. Reden hiervoor is dat de kooplieden van de Republiek en de Tories in Engeland de oorlog beu worden, die hen belemmert in hun activiteiten.
    Leopold I protesteert heftig tegen deze besprekingen, waardoor de vredesonderhandelingen worden afgebroken.

1694

  • In Nederland komt de generaliteitsgulden in omloop.

1695

  • aug: in de loop van de Negenjarige Oorlog, bombardeert Maarschalk de Villeroy de stad Brussel. Villeroy is de opvolger van bevelhebber Luxembourg. Door deze bombardementen brandt een groot deel van de stad af, o.a. in de buurt van de Grote Markt.Menno van Coehoorn neemt dan weer de stad Namen in.
  • De vredesonderhandelingen worden opnieuw gestart, o.a. om een oplossing te vinden voor de financiële en economische ontreddering van Frankrijk.

1696

  • Graaf Jan van Brouchoven van Bergeyck, thesaurier-generaal van de zuidelijke Nederlanden, zoekt Willem III in Londen op. Hij dringt aan op het spoedig bereiken van vrede met Frankrijk.
  • Jan Willem Friso wordt stadhouder van Friesland. Hij is een zoon van Hendrik Casimir II.

1697

  • 20 sep: de Vrede van Rijswijk betekent het einde van de 9-jarige oorlog. Spanje en de Duitse keizer moeten zich (tegen hun zin) schikken naar de afspraken. Voor Spanje had het beter uitgekomen om te wachten met een vrede, tot na de dood van koning Karel II van Spanje.1. Lodewijk XIV erkent Willem III als koning van Engeland.

    2. de herenigingen in Frankrijk van 1680 tot 1684 worden erkend, met uitzondering van de hereniging van Luxemburg.

    3. de Franse veroveringen op Spanje en de bezetting van Charleroi worden ongedaan gemaakt.

    4. het handelstraktaat van 1678 wordt terug in voege gesteld.

    5. de Republiek krijgt van Spanje het recht om in de belangrijkste grensvestigingen van de Zuidnederlandse grens, garnizoenen te legeren (eerste barrièretraktaat).

    Lodewijk XIV moet Lotharingen en Palts afstaan.

1698

  • Het Eerste Delingstraktaat in Den Haag over de erfenis van de Spaanse bezittingen naar Engeland, de Republiek en Frankrijk.
  • Lodewijk XIV maakt voor de Bourbons aanspraak op de troonsopvolging in Spanje, van koning Karel II.
  • De zeemogendheden beloofden in 1689 in het geheim de hele erfenis aan keizer Leopold van Oostenrijk. Als universeel erfgenaam wordt Jozef Ferdinand aangeduid; hij is de 6-jarige zoon van Maximiliaan Emmanuel II, keurvorst van Beieren en landvoogd van de zuidelijke Nederlanden.
  • De tweede zoon van keizer Leopold van Oostenrijk, aartshertog Karel, krijgt Milaan toegewegen.
  • De Franse dauphin krijgt Napels-Sicilië toegewezen.
  • Leopold van Oostenrijk en koning Karel II van Spanje wijzen het Eerste Delingtraktaat af.

1699

  • Jozef Ferdinand van Oostenrijk overlijdt op 7-jarige leeftijd.
  • Meerdere edicten verbieden de invoer van buitenlands laken en de uitvoer van Belgische wol. Dit maakt het voor de zuidelijke Nederlanden moeilijker om deel te nemen in het heersende mercantilisme.
  • In Brussel breken onlusten uit, als de ambachtsgilden oude en vergeten privileges ontdekken en opnieuw laten drukken.

 

Bron: Georges Brems, Wikipedia