Nederland 18e eeuw

Logo-Stamboom

Nederland chronologisch, 18e eeuw

Wat gebeurde er in Nederland in de jaren van de stamboom…

1700

  • Het Tweede Delingstraktaat: de hele Spaanse erfenis moet naar Karel van Oostenrijk gaan, de broer van de keizer. De Franse dauphin krijgt Napels-Sicilië en Lotharingen. De hertog van Lotharingen wordt schadeloos gesteld met Milaan. Lodewijk XIV is voorstander van de aanstelling van Maximiliaan Emmanuel van Beieren als soeverein van de zuidelijke Nederlanden.

1701

  • Maximiliaan Emmanuel vertrekt naar Beieren om oorlog te voeren. De markies van Bedmar neemt de voogdijschap over het land over (tot 1704). Hij eist in de omtrek tijdelijke arbeidskrachten voor het leger op. Hij noemt hen “pioniers”, en ze worden vooral ingezet bij de genie-afdeling.
  • Maximiliaan Emmanuel kiest de zijde van Frankrijk, met als gevolg dat Lodewijk XIV de zuidelijke Nederlanden bezet. De Fransen “laten toe” dat de garnizoenen uit de vestingen in de barrièresteden zich terugtrekken, wat de anti-Franse stemming in zowel Engeland als in de Nederlanden versterkt.
  • Lodewijk XIV bezet de zuidelijke Nederlanden, als bij de dood van Karel II van Spanje blijkt dat hij bij testament Filips van Anjou (kleinzoon van Lodewijk en zoon van de kroonprins van Frankrijk) tot erfgenaam heeft aangesteld. Hij ontwapent de garnizoenen van de barrièresteden.
  • 7 sep: het Haags Verbond tussen Engeland, de Republiek, de keizer van Oostenrijk: Spaans Italië en de zuidelijke Nederlanden worden toegewezen aan Oostenrijk.
    De Engelsen en de Nederlanders krijgen de vrijheid om de Spaanse koloniën te veroveren

1702

  • 19 mar: koning Willem III sterft kinderloos. In verband met zijn kinderloosheid, heeft hij zijn Friese achterneef Jan Willem Friso als opvolger voorgesteld.
  • Heinsius verklaart in de Staten-Generaal dat de Staten van Holland willen terugkeren naar een stadhouderloos tijdperk. Dit betekent het begin van de 2de stadhouderloze periode in Nederland (tot 1747).
  • mei: de Republiek en Engeland verklaren de oorlog aan Frankrijk.
  • Koning Filips V van Spanje en van de Nederlanden organiseert een loting om soldaten te werven. Vlaanderen moet daarvoor 3.250 manschappen leveren, voor een diensttijd van 3 jaar. Deze last treft vooral het platteland.
  • In Brussel wordt een compagnie musketiers opgericht, met als leider graaf Coenraad Albrecht Karel van Ursel (heer van Hingene).

1703

  • Het leger van de Zeemogendheden van Engeland en de Verenigde Provinciën komt onder leiding van de Engelse hertog van Marlborough Er wordt tot een nieuw traktaat beslist met de keizer van Oostenrijk, waardoor de Spaanse erfenis wordt beloofd aan Karel van Habsburg, op voorwaarde dat de Oostenrijkse en de Spaanse landen nooit meer met elkaar verenigd zullen worden.
  • De Grote Alliantie bezet Limburg, en ontneemt het aan de Fransen.

1704

  • Maximiliaan Emmanuel II wordt opnieuw landvoogd (tot 1712) in de zuidelijke Nederlanden, na een verloren veldslag in Beieren tegen generaal Marlborough.

1705

  • Geboorte van Gustaaf Willem baron van Imhoff (°1705 Leer +1750 Batavia), Nederlands staatsman. In 1736 wordt hij gouverneur van Ceylon en in 1742 gouverneur – generaal van Oost-Indië.

1706

  • John Churchill Marlborough (°1650 +1722) overwint de Fransen bij Ramillies (in de de zuidelijke Nederlanden).
  • Het gebied van Maximiliaan Emmanuel beperkt zich echter tot Namen en Luxemburg, terwijl Brabant en Vlaanderen onder Engels-Staats toezicht worden geplaatst (tot 1715). De laatsten herstellen het “ancien régime”.
  • De Staten van Vlaanderen en Brabant erkennen Karel van Oostenrijk als hun soeverein.

1707

  • Oprichting van de Anglo-Bataafse Conferentie. Deze houdt toezicht op de Raad van Staten.
    Beide instanties liggen voortdurend in strijd en onmin.
  • Johan Willem Friso wordt benoemd tot dienstdoend generaal van de infanterie. Een aantal vooraanstaande Nederlanders overwegen om hem toch te benoemen tot stadhouder. Onder hen: Heinsius, François Fagel, Hop en Simon van Slingelandt.
    In dat ambt kan hij nl. bemiddelen in de geschillen tussen de verschillende gewesten…

1708

  • John Churchill Marlborough (°1650 +1722) en Eugenius van Savoye verslaan de Fransen in de buurt van Oudenaarde. Er is een verlies van meer dan 10.000 soldaten aan Franse kant. In eigen kamp zijn er in de strijd al meer dan 20.000 soldaten gesneuveld! Ze veroveren ook de stad Rijsel. Ze overwegen om de strijd verder te zetten en Parijs te veroveren, als Lodewijk XIV bereid is om vrede te sluiten. Door strenge eisen te stellen, komt het niet tot een vrede.

1709

  • Willem IV van Oranje komt aan het bewind. Hij is gehuwd met Anna van Hannover.

1710

  • Op grond van de hopeloze verarming van de kolonie geeft de VOC Mauritius op, ditmaal voorgoed. Gouverneur van der Velde geeft opdracht het eiland te ontruimen.

1711

  • Johan Willem Friso, prins van Oranje Nassau (°14 aug 1687 Dessau +14 jul 1711) verdrinkt op reis naar Den Haag in het Hollands Diep.
  • Posthuum wordt een zoon van Johan Willem Friso geboren, die later stadhouder Willem IV wordt van Friesland. Voorlopig blijft echter het stadhouderloze tijdperk in voege.
  • Karel VI wordt soeverein van de Oostenrijkse Nederlanden, na de dood van keizer Josef I.

1712

  • Maximiliaan Emmanuel van Beieren wordt erkend als soeverein van de Nederlanden die onder Spaans bewind staan (Namen en Luxemburg).

1713

  • 11 apr: Vrede van Utrecht – de Nederlanden komen definitief onder Oostenrijks bewind, van zodra de barrièreregeling tussen de Verengide Provinciën en Karel VI van Oostenrijk geregeld is. Gevolg is dat er ook geen voedsel noch materiaal meer moeten worden geleverd, aan de voorbijtrekkende soldaten. De Vrede van Utrecht wordt één jaar later gevolg door de vrede van de Republiek met Spanje, en de vrede van Rastadt tussen Frankrijk en de Oostenrijkse keizer.

Bepalingen:

1. Filips V krijgt Spanje en de koloniën, maar moet afzien van aanspraak op de Franse troon.
2. Spaans Italië en de zuidelijke Nederlanden komen toe aan Oostenrijk.
3. de noordelijke Republiek krijgt Venlo en Stevensweerd, maar de rest van Opper-Gelder gaat naar Pruisen.
4. Engeland mag Gibraltar behouden.
5. het prinsdom Oranje komt definitief toe aan de Fransen.
6. de zuidelijke Nederlanden blijven onder Staats-Brits condominium, tot er een definitieve barrièreregeling met Karel VI van Oostenrijk in voege is.

  • Keizer Karel VI (°1685) verkrijgt door de Vrede van Utrecht en de Vrede van Rastadt (1714) de zuidelijke Nederlanden, Milaan, Napels en Sardinië. Hij benoemt zijn dochter Maria Theresia tot erfopvolgster door de Pragmatieke Sanctie. Dit wordt bekrachtigd door bijna alle Europese mogendheden.

1714

  • Jozef van Königsegg wordt benoemd tot gevolgmachtigd minister om het bewind over de Zuidelijke Nederlanden te voeren, in naam van Karel VI.
  • Luxemburg wordt ingedeeld bij de Oostenrijkse Nederlanden (tot 1795).

1715

  • Het Barrièretraktaat: een verdrag dat in Antwerpen wordt gesloten, betreffende het legeren van garnizoenen in 8 plaatsen van de Oostenrijkse Nederlanden. Dit gebeurt onder keizer Karel VI. Het traktaat wordt mee ondertekend door de Engelsen.

Bepalingen:

1. de Republiek mag opnieuw garnizoenen legeren in Doornik, Menen, Veurne, Waasten, Ieper, fort-Knokke, Namen en Dendermonde. Ook Oostenrijkse troepen worden er gelegerd.

2. de Oostenrijkse keizer betaalt voor het onderhoud van de Staatse garnizoenen jaarlijks 1.125.000 gulden.

3. de Schelde blijft gesloten, en de handel met Indië blijft verboden voor de zuidelijke Nederlanden.

4. het gunstige tarief dat door de zeemogendheden werd vastgelegd, blijft van kracht.

1716

  • De Anglo-Bataafse Conferentie wordt ontbonden.
  • Prins Eugenius van Savoye-Carignan (°18 okt 1663 Parijs +21 apr 1736 Wenen) wordt landvoogd van de zuidelijke Oostenrijkse Nederlanden (tot 1724). Omdat hij opperbevelhebber is van het Oostenrijkse leger, kan hij het ambt zelf niet waarnemen, en laat hij zich vervangen door de Italiaanse markies de Prié, die hooghartig regeert vanuit Brussel. De markies voert in Den Haag onderhandelingen om de Barrièretraktaat te milderen.
  • Bijzondere vergadering van de Nederlandse Staten-Generaal in de “Grote Vergadering” of de “Extraordinaire Vergadering” om de financiële toestand en de bevoegdheid van de Raad van State te regelen. De vergadering wordt bijeengeroepen op initiatief van graaf Adolf Hendrik van Rechteren uit Overijssel, en heeft als doel om besparende hervormingen door te voeren. Men slaagt er niet in om de afgevaardigden die naar Den Haag gaan, voldoende authoriteit te laten gelden, en het initiatief levert geen resultaten op.
  • In verschillende steden breken onlusten uit, vooral in Brussel, waar de gilden hun politieke invloed willen laten gelden (tot 1719). Vijf gildedekens worden aangehouden en worden aansprakelijk gesteld voor het oproer; één van hen, Frans Anneessens zal later worden onthoofd (in 1719).
  • De bisschoppen van Antwerpen, Brugge en Gent steunen een actie tegen het Barrièretractaat. De hertog van Ursel en de burgemeester van Antwerpen reizen naar Wenen om hun verzoek te staven.

1717

  • Triple Alliantie tussen de noordelijke Republiek, Engeland en Frankrijk. Hierin garandeert men elkaars grondgebied te respecteren, en wordt nog maar eens verzekerd de Vrede van Utrecht te handhaven.
    Deze band tussen vroegere tegenstanders, is een waarschuwing voor kardinaal Alberoni die voor Spanje gebieden in Italië wil inpalmen, terwijl de Triple Alliantie veel liever zou hebben dat het een tijdje rustig zou blijven.
  • In Brussel legt het schip van tsaar Peter de Grote aan bij de brug van Laken. Deze wil nl. de gebruikte technieken van het kanaal bestuderen.

1718

  • Het Barrièretraktaat wordt herzien, op aandringen van de dienstdoende Oostenrijkse landvoogd, markies de Prié. Als gevolg wordt het grootste deel van de afgestane gebieden van Staats-Vlaanderen teruggegeven door de Republiek aan de Oostenrijkse Nederlanden.

1719

  • Frans Anneessens wordt onthoofd, omdat hij aansprakelijk wordt gesteld voor het volksoproer in de zuidelijke Nederlanden.

1720

  • Izaak van Hoornbeek wordt raadspensionaris van Holland.

1721

  • De Vrede van Nystad maakt een einde aan de Grote Noordse Oorlog.

1722

  • 19 dec: oprichting van de Oostendse Compagnie, voor handel met Indië en China. De compagnie wordt mogelijk een te duchten concurrent voor de VOC (van de noordelijke Republiek).
  • Willem Karel Hendrik Friso (de zoon van Jan Willem), stadhouder van Groningen en Friesland, wordt nu ook stadhouder van Drente en Gelderland. De 4 andere gewesten besluiten in 1723 de stadhouderloze periode aan de te houden.

1723

  • 20 jul: keizer Karel VI verleent het octrooi aan de Oostendse Compagnie, voor handel met Indië en China.

1724

  • Geen belangrijke gebeurtenissen.

1725

  • Aartshertogin Maria Elisabeth van Oostenrijk, de enige dochter van Karel VI, wordt landvoogdes der Zuidelijke Nederlanden (tot 1741). Sinds lang is zij de eerste die ook werkelijk in onze streken verblijft. Ze neemt autonoom beslissingen, en is in staat om de streek voor langere tijd rust te geven.
  • Engeland, Frankrijk en Pruisen verenigen zich in Herrenhausen tegen Oostenrijk! De noordelijke Republiek onthoudt zich nog even, ondanks aandringen van Simon van Slingelandt (secretaris van de Raad van State), omdat door toetreding tot de nieuwe alliantie de vrede beter gehandhaafd zou blijven.

1726

  • De Republiek treedt nu ook toe tot het Verbond van Herrenhausen, op voorwaarde dat er werk van wordt gemaakt om de Oostendse Compagnie op te heffen.

1727

  • Schorsing van de Oostendse Compagnie, door Karel VI. Dit gebeurt op vraag van de Noord-Nederlanders en na bemiddeling van de Fransen.
    De band tussen Oostenrijk en Spanje wordt losser.
  • Simon van Slingelandt wordt raadspensionaris van Holland (tot 1736). Jammer genoeg voelt hij zich zelf te oud om nog noemenswaardige veranderingen door te drukken.

1728

  • Geen belangrijke gebeurtenissen.

1729

  • Willem IV van Oranje wordt meerderjarig, en aanvaardt het stadhouderschap in zijn vier gewesten. Toch is hij niet in staat iets te ondernemen tegen de heerschappij van de regenten.

1730

  • Het economisch overwicht van de Nederlanden begint te minderen, dit ten voordele van Engeland en Frankrijk.

1731

  • Het verdrag van Wenen: toekenning van de Pragmatieke Sanctie, waardoor Oostenrijkse erfopvolging toekomt aan Maria Theresia. Voorwaarden:
    1. de Pragmatieke Sanctie wordt erkend door Oostenrijk, Engeland, Spanje en de Nederlanden. Hierdoor moet de Oostenrijkse troonopvolging toekomen aan Maria Theresia.

    2. de Oostendse Compagnie wordt definitief opgeheven.

    3. binnen de 2 jaar moet een nieuw handelsverdrag worden gesloten tussen de Republiek en de Zuidelijke Nederlanden.

1732

  • De Provinciale Staten van Vlaanderen leggen een hogere aanslag van de accijnsrechten vast.

1733

  • Poolse successieoorlog (tot 1735), waarin de tegenstellingen tussen Habsburg en Bourbon weer oplaaien. Frankrijk triomfeert, en keizer Karel VI verliest Lotharingen aan Frankrijk.
    Engeland en de nederlandse Republiek houden zich afzijdig in deze strijd. Wel slagen ze erin om te voorkomen dat het conflict uitgroeit tot een oorlog die over heel Europa zou woeden.

1734

  • Willem IV van Oranje huwt met Anna van Engeland, de dochter van koning George II van Engeland. Eigenlijk probeert Engeland op deze manier de nodige controle op de Republiek te houden en zijn invloed te laten gelden. De Engelse regering stelt in alle geval hoge verwachtingen in Willem IV.

1735

  • De Moravische Broederschap krijgt toestemming om in Suriname zendingswerk onder de zwarte en Indianenbevolking te doen.

1736

  • Van Imhoff wordt gouverneur van Nederlands Ceylon.

1737

  • Anthonie van der Heim wordt raadspensionaris van Holland.
  • Gouverneur van Imhoff voert de drukpers in op Ceylon.

1738

  • Geen belangrijke gebeurtenissen.

1739

  • Geboorte van Anna Amalia, de latere vorstin van Saksen-Weimar, dochter van hertog Karel van Brunswijk-Wolfenbüttel.

1740

  • Gevolgen van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748). Leopold Filips van Arenberg brengt bijna 40.000 man op de been in de Zuidelijke Nederlanden, maar tot echte oorlog komt het nog niet.
  • Duizenden Chinezen worden vermoord in Batavia. Gouverneur-generaal Valckenier kan onvoldoende weerstand bieden aan de panische angst die zich van de Nederlanders in de tropen meester maakt, en kan dus niets doen om deze zinloze moord te voorkomen. Een gevolg van deze moordpartij is dat de gevluchte Chinezen gedurende jaren het binnenland van Java onveilig maken. Ze slagen erin om de Soenam van Mataram af te zetten, en het zal de VOC heel wat moeite kosten deze in functie te herstellen.

1741

  • Karel van Lotharingen (ook: van Lorreinen) wordt landvoogd (tot 1780). Hij is een broer van Frans I (gehuwd met Maria Theresia).
  • Van Imhoff overhandigt aan de Heren XVII zijn “Consideartiën over den Vertegenwoordigen Staat van de Oost-Indische Compagnie”. Hiermee pleit hij voor een aantal verbeteringen, wat echter geen groot succes oplevert, eens hij zelf gouverneur-generaal wordt.

1742

  • Jan Jacob Mauricius wordt Gouverneur van Suriname (tot 1751). Met hem doet de Verlichting zijn intrede in de kolonie.

1743

  • Na lang te hebben geaarzeld, wordt er toch een leger van 20.000 soldaten van de Republiek uitgestuurd naar Oostenrijk (zoals overeengekomen in de pragmatieke sanctie).
    Het leger komt echter te laat om mee te vechten in de slag bij Dettingen.

1744

  • Hertog Karel van Lotharingen trouwt met Maria Anna, de zuster van Maria Theresia.
  • Karel is een broer van keizer Frans I, en wordt nu landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden (tot 1780). Maria Anna sterft nog in hetzelfde jaar, als ze bevalt van een levenloos kind.
  • Kaunitz treedt op als waarnemende landvoogd.
  • Lodewijk XV valt de Zuidelijke Nederlanden binnen en overwint enkele barrièresteden, nadat hij Oostenrijk en Engeland de oorlog heeft verklaard.

1745

  • 30 apr – slag bij Fontenoy: de Fransen verslaan de Verbondenen (Engeland-Oostenrijk-Holland). Ze veroveren de Vlaamse barrièresteden en ook Gent. Ze staan o.a. onder leiding van Maurits van Saksen (°1696 +1750), een Frans veldheer. De zuidelijke Nederlanden zijn niet in staat zich terdege te verzetten, omdat de legers door Maria Theresia werden opgeroepen mee te gaan strijden in Silezië.

1746

  • Slag bij Rocourt: de Fransen, onder leiding van Maurits van Saksen (°1696 +1750) veroveren Brussel en Namen, en bezetten zo goed de Zuidelijke / Oostenrijkse Nederlanden zo goed als volledig.
  • Hierdoor komen de zuidelijke Nederlanden onder Frans bestuur, georganiseerd door Moreau de Séchelles (en lid van de Franse Raad van State). Hoewel Frankrijk beseft dat het de zuidelijke Nederlanden niet zal kunnen behouden, blijft het gebied een waardevolle inzet voor volgende vredesonderhandelingen.
  • Jacob Gilles wordt raadspensionaris van Holland.

1747

  • 17 apr: Franse inval – Lodewijk XV bezet (Zeeuws) Vlaanderen, met legers o.l.v. Löwenthal. De reeds begonnen vredesonderhandelingen van Breda worden afgebroken.
  • 1 jul: de legers o.l.v. Cumberland en Waldeck lijden een nederlaag in de buurt van Lafelt (ten NW van Maastricht).
  • sep: Bergen op Zoom capituleert in de strijd. De extra geheven tax van 2% op grote vermogens, moet bijdragen aan de onkosten die met de oorlog gepaard gaan, maar blijken niet voldoende. Vrede zou een oplossing kunnen betekenen…
  • 24 apr: in Veere is er een volksbeweging in het voordeel van Oranje.
  • 28 apr: Willem IV van Oranje regeert in de noordelijke provincies, en wordt tot stadhouder uitgeroepen en ook tot kapitein-generaal.
  • mei: het stadhouderschap van Willem IV wordt veralgemeend over alle gewesten van de Republiek.
  • dec: nu wordt Willem IV van Oranje erkend als erfstadhouder.

1748

  • 18 okt – vrede van Aken – einde van de Oostenrijkse Successieoorlog. Bepalingen:
    1. de zuidelijke Nederlanden komen terug onder Oostenrijks bewind, en zullen worden bestuurd door een raad.
    2. de Republiek van de Noordelijke Nederlanden mogen terug garnizoenen legeren in de bevrijde barrièresteden, hoewel de militaire betekenis van deze steden slechts gering is.
  • Door deze vrede van Aken, wordt de macht van de Republiek sterk aangetast.
  • Willem IV krijgt als stadhouder protesten tegen belastingverpachting en ambtenverkoop. De Doellisten willen terug naar het vorige systeem, en formuleren 3 artikelen:
    1. ambten-benoemingen moeten doorzichtiger zijn.
    2. opbrengst van de posterijen moet aan de staat toekomen.
    3. herstel van de privileges van de gilden.
  • Willem IV benoemt in Amsterdam een aantal andere regenten, en stemt toe in de verkiezing van een vrije krijgsraad.
  • dec: naast het stadhouderschap krijgt Willem IV nu ook de benoeming van erfelijk kapitein-admiraal, uit handen van de Staten-Generaal.

1749

  • Pieter Steyn wordt raadspensionaris van Holland.
  • De VOC en de GWC stellen Willem IV van Oranje aan tot opperdirecteur en tot oppergouverneur.
  • De zuidelijke Nederlanden worden bestuurd door Karel van Lotharingen, die het eigenlijke bestuur overlaat een een gevolmachtigd minister.

1750

  • Maria Theresia stelt zich harder op tegen de Noordelijke Nederlanden, en eist opheffing van de handelsbelemmeringen op de Schelde. Ze verlangt ook dat de tariefbegunstiging van de Hollandse Republiek wordt afgeschaft, en weigert om verdere onderhoudskosten te betalen voor de barrièresteden, als aan deze voorwaarden niet wordt voldaan.
  • Lodewijk Ernst van Brunswijk-Wolfenbüttel, is veldmaarschalk in het Oostenrijkse leger en krijgt nu dezelfde graad in het Staatse leger.

1751

  • De minderjarige Willem V (van Oranje) wordt stadhouder – de regenten nemen bestuur over tot de meerderjarigheid van Willem V in 1766. Zijn moeder Anna is gouvernante (tot 1759).
  • Hertog Brunswijk treedt op als waarnemend kapitein-generaal.
  • In de Republiek hoort men meer en meer voorstellen om er de vrijhandel in te stellen. Hierdoor vervalt de noodzaak op begeleidende konvooien en ook het wegvallen van licenties betekent dan minder inkomsten voor de vloot.
  • In de noordelijke Nederlanden richt veepest grote schade aan.

1752

  • Opening van het kanaal Rupel – Leuven of de Mechelse Vaart.

1753

  • Karel van Lotharingen laat het bewind grotendeels over aan Karel van Cobenzl, die hij als gemachtigd minister aanstelt. Deze regeert als een verlicht despoot (tot 1770). Zijn beleid forceert een verdergaande centralisatie van het bestuur en hij beknot de rechten van de kerk.

1754

  • Hervorming van de Staten van Vlaanderen, waardoor de kleine kasselrijen inspraak hebben in het bestuur.

1755

  • Er komt een einde aan het Rijk van Mataram op Java, waar de Derde Javaanse Successie Oorlog nog in volle gang is. Het wordt gesplitst in Soerakarta en Djokjakarta, met Hamengkoe Boewono I (de pangeran Mengkoe Boemi) als koning van het laatste.

1756

  • Begin van de Zevenjarige Oorlog (tot 1763), waarbij Frankrijk de meeste van zijn koloniën (incl. Noord Amerika) aan Groot Brittannië verliest.
    De Republiek houdt zich eerder neutraal, o.a. omdat een beperkter budget de vlotbewegingen eerder tegenhouden. De Engelsen (gesteund door de Pruisen) uiten hun ongenoegen door koopvaardijschepen in beslag te nemen en de handelswaar als contrabande aan te slaan. Aan de andere kant strijden Frankrijk, Oostenrijk, Rusland, Saksen, Polen en Zweden.

1757

  • Vrede van Parijs: de zuidelijke Nederlanden worden een apart koninkrijk voor Filips van Parma (schoonzoon van Lodewijk XV) op het moment dat Oostenrijk Silezië terug verwerft. Oostenrijk zal op dat ogenblik ook een aantal Zuidnederlandse steden aan Frankrijk afstaan.
  • De “De Witten-oorlog” (tot 1758): een literaire strijd tussen de orangisten en de staatsgezinden, over de waardering van de inzet van de gebroeders De Witt.
    Een gevolg van deze strijd is dat het duidelijk wordt dat een afschaffing van het eerder onderdrukkende stadhouderschap, welkom zou zijn.

1758

  • Aanstelling van ambtenaars tot voorzitter van de Geheime Raad, de Raad van Financiën en de Rekenkamer.

1759

  • P.F. De Nény wordt benoemd tot voorzitter van de Geheime Raad, en werkt in dien verstande nauw samen met Cobenzl.
  • Anna – de moeder van Willem V – overlijdt.
  • De hertog van Brunswijk neemt samen met een aantal anderen de voogdijschap over Willem V voor zijn rekening (tot 1766), en dit gebeurt volgens het reglement van Tutele: de magistraatsbenoemingen komen toe aan de vroedschappen, met uitzondering van Friesland. Daar is de moeder van Willem IV, Maria Louise (Marijken Meu) de regentes.
  • De VOC onderneemt een expeditie om het gezag van de Compagnie te herstellen in Bengalen. Deze onderneming mislukt. Het daarvoor opgetrommelde leger en daarbijhorende vloot worden vernietigd door de legers van Lord Clive.

1760

  • Schandaal van de Van Harens: Onno Zwier van Haren en zijn broer Willem worden beticht van bloedschande. Dank zij deze beschuldiging kan Onno Zwier uit de Haagse hofkringen worden geweerd. Hij stond ervoor bekend om als Fries veel kabaal te maken.

1761

  • Geboorte van Rutger Jan Schimmelpenninck, Nederlands jurist, ambassadeur en politicus (raadpensionaris) († 1825).

1762

  • Geboorte van Jan Willem Janssens (°1762 Nijmegen +1838 ’s Gravenhage), Nederlands koloniaal bewindsman. Hij wordt later gouverneur van de Kaapkolie, en in 1810 gouverneur-generaal van Nederlands Oost-Indië. Hij verliest Java aan de Engelsen.

1763

  • Oostenrijk verwerft Silezië niet (blijft in handen Pruizen) en de afspraak van de vrede van Parijs gaat niet door: Oostenrijk staat geen steden in de Zuidelijke Nederlanden af aan de Fransen.
    Ook de plannen om voor Filips van Parma een onafhankelijke koninkrijk te maken, vallen hierdoor in het water? De gevolgen van de grote oorlog blijven op die manier voor de zuidelijke Nederlanden eerder beperkt.
  • De beurs van Amsterdam doorstaat een financiële crisis, als gevolg van het einde van de Zevenjarige Oorlog.

1764

  • Een grondige wegenschouwing wordt uitgevoerd in opdracht van keizerin Maria Theresia.
  • Bestuurscommissies worden aangesteld om een aantal problemen rond financiën, onderwijs en handel te onderzoeken en op te lossen, en leiden tot een betere lastenverdeling.
  • Grote onenigheid over het budget voor het leger en het herstel van de vloot. Amsterdam stelt zich hardnekkig op in dit geschil, waardoor er niet meer geld vrijkomt, en er van uitbreiding niet veel sprake is.

1765

  • Keizerin Maria Theresia geeft aan de stad Brussel toestemming om de baan van Boom naar Antwerpen aan te leggen.

1766

  • Willem V van Oranje wordt meerderjarig (18 jaar). Toch verzoeken de Staten-Generaal in Wenen of hertog van Brunswijk mag blijven.
    3 mei: de laatste is er echter niet op gesteld om verantwoording te moeten afleggen aan Willem V, en laat Willem V de Akte van Consulentschap ondertekenen: Brunswijk belooft om de stadhouder met raad en daad bij te staan, terwijl Willem V garandeert dat hij voor advies enkel en alleen aan Brunswijk verantwoording schuldig is. Als later deze regeling bekend wordt, ontstaat er algemene verontwaardiging.

1767

  • Willem V huwt met prinses Wilhelmina van Pruisen.

1768

  • Geen belangrijke gebeurtenissen.

1769

  • Geboorte van Cornelis Felix van Maanen (°1769 +1849), Nederlands staatsman. Hij wordt later minister van Justitie en is raadgever van koning Willem I in de periode dat België in opstand komt tegen het Nederlandse bewind.

1770

  • Van Aerssen van Sommelsdijck trekt zich terug uit de Sociëteit voor Suriname. Daardoor blijven enkel de stad Amsterdam en de West-Indische Compagnie over als deelgenoten, ieder voor de helft.

1771

  • Ordonnanties om de recrutering van de reguliere geestelijkheid te bemoeilijken (tot 1772).
  • Graaf Jozef de Ferraris (°1726 +1814) maakt een kaart van de Oostenrijkse Nederlanden (tot 1778). Daarmee ontstaat de eerste topografische kaart van België.
  • Pieter van Bleiswijk wordt raadspensionaris van Holland.

1772

  • Raadspensionaris van Steyn overlijdt. Hij wordt opgevolgd door van Bleiswijk, iemand die door de hertog van Brunswijk zelf gevormd en naar de hand gezet is.
  • Aan het hof zijn Willem van Bentinck van Loon en prinses Wilhelmina van Pruisen (de echtgenote van Willem V) het danig oneens met Brunswijk, en stellen zich duidelijk als tegenstanders op.
  • Nieuwe financiële crisis in Amsterdam: huis Clifford en nog een aantal andere handelsondernemingen gaan in faling. Dit is een gevolg van de minder goede resultaten van de East India Company, en de suikeroogst in Suriname.

1773

  • In de zuidelijke Nederlanden worden de Jezuïetenkloosters opgeheven (door paus Clemens) en 14 Theresiacolleges worden opgericht.

1774

  • De handel via Sint Eustatius komt tot grote bloei (tot 1781) als gevolg van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog.

1775

  • Amsterdam en de stadhouder Willem V gaan in discussie over de keuze tussen het uitbreiden voor het budget van het leger, of de modernisering van de vloot. De beslissing is belangrijk, o.a. vanwege een dreigende oorlog tussen Engeland en zijn Amerikaanse kolonies!
  • De Nederlandse democraten tonen sympathie voor de Amerikaanse rebellen.
    Koning George III van Engeland stuurt een verzoek voor de “Schotse Brigade”, wat door de Staten van Holland wordt afgewezen. Johan Derk van der Capellen tot den Poll valt fel uit tegen Engeland.

1776

  • 4 jul – Declaration of Independence: de Verenigde Staten worden onafhankelijk. In de verklaring, die hoofdzakelijk wordt opgesteld door Thomas Jefferson (°13 apr 1743 Shadwell, Virginia +4 jul 1826 Monticello, Virginia), verklaren 13 Engelse kolonies in het oosten van Noord Amerika zich onafhankelijk van het Britse moederland.

1777

  • Er wordt besloten om 20 oorlogsschepen voor 14 maanden uit te rusten.Er wordt besloten om 20 oorlogsschepen voor 14 maanden uit te rusten.

1778

  • De Staten-Generaal leggen zich neer bij de voorschriften van de Engelsen voor wat betreft de contrabande, maar Amsterdam en Haarlem vinden dat de handelskonvooien volledig vrij moeten zijn. Daarop trekt Frankrijk alle handelsvoordelen in voor de Republiek, met uitzondering van Amsterdam en Haarlem.
  • In Aken zijn er onderhandelingen aan de gang tussen de Amsterdammers en de Amerikanen, over een mogelijk handelsakkoord.
  • In de buurt van St. Eustatius kruist een smaldeel van de noordelijke Republiek om de geoorloofde handel te beschermen.

1779

  • Engeland houdt Staatse schepen aan. Willem V weet te voorkomen dat de Staten-Generaal onbeperkt konvooi verlenen aan de Engelsen.
  • Admiraal Van Bijlandt begeleidt een Staats konvooi in de buurt van het eiland Wight. Hij belet niet dat de Engelsen de koopvaardijschepen doorzoeken.
  • Op grond van het defensief verdrag van 10 aug 1678 vraagt Engeland aan de Republiek om te helpen in de strijd tegen Frankrijk en Spanje.

1780

  • Jozef II regeert. Hij is een zoon van Maria Theresia, en hij stelt zijn zuster Maria-Christina met haar man Albrecht van Saksen-Teschen als landvoogden aan (tot 1793). Josef II laat echter weinig vrijheid aan zijn zuster voor wat betreft het bewind in de Zuidelijke Nederlanden.
  • Engeland verklaart dat het handelsverdrag van 1674 komt te vervallen, omdat de Republiek zich niet houdt aan het defensief verdrag van 1678. Met meer dan 120 schepen overheersen de Engelsen de vloot van 17 schepen van de Republiek, waardoor de Nederlandse handel grote schade wordt toegebracht. In de Republiek worden Willem V en zijn Oranjepartij als schuldigen aangeduid.
  • sep: het concept-verdrag van Aken valt in Engelse handen.
  • 10 dec: de Republiek ondertekent een verbond van gewapende neutraliteit, met Katharina van Rusland (en nog een aantal andere mogendheden).
  • 20 dec: 4de Engelse Oorlog (tot 1784), die volgt uit de smokkelhandel van de Nederlanders met de Noord-Amerikaanse opstandelingen.
  • Jozef II begint met de ontmanteling van de stad Mechelen. Deze actie kent een einde rond 1810 als de stadsmuren en de stadspoorten worden gesloopt.

1781

  • Keizer Josef II bezoekt de zuidelijke Nederlanden incognito. Hij is de eerste Oostenrijkse Habsburger die onze gewesten bezoek.
  • Sint Eustatius wordt ingenomen door de Engelsen (onder Rodney). Kort daarna worden talrijke koopvaardijschepen aangevallen door de Engelsen. Uiteindelijk zoeken ze hun vlucht in andere havens.
  • 5 aug: slag bij de Doggersbank: een Nederlands konvooi (o.l.v. Zoutman) slaagt een aanval van de Engelsen af als ze koopvaardijschepen begeleidt. Ze lijden kort daarna averij, en uiteindelijk blijven de Engelsen de (Noord-) zee overheersen.
  • 26 sep: in de Republiek wordt het pamflet “Aan het volk van Nederland” uitgehangen. Het bevat het programma van de patriottenpartij. Later blijkt dat het anonieme document geschreven werd door Johan Derk van der Capellen tot den Poll.
  • Oostende wordt tot vrijhaven verklaard. De haven kent een grote bloei door de gevolgen van de 4de Engelse oorlog tussen Groot Brittannië en Noord Nederland.
  • Protestanten krijgen vrijheid van godsdienst.

1782

  • Keizer Josef II zet de Hollandse barrièregarnizoenen het land uit. Hierdoor komt een einde aan de Staatse bezetting.
  • Brunswijk moet zich terugtrekken naar Den Bosch (de stad waarvan hij gouverneur is). Hem wordt verwaarlozing van de vloot verweten.
  • De patriotten slaan de handen in elkaar en stellen een geheim programma op. Zij zijn voorstander van verkiezingen door de burgers en de oprichting van vrijkorpsen.
  • De Staten-Generaal sluiten overeenkomsten met Frankrijk, en erkennen de onafhankelijkheid van Amerika.

1783

  • De Republiek voelt de gevolgen van de vredesafspraken in Frankrijk, maar komt nog niet tot een definitieve vrede met Engeland.
  • De Staten-Generaal krijven een waarschuwing van Frederik II van Pruisen, om zeker niet te raken aan de rechten van de stadhouder (i.e. Willem van Oranje).

1784

  • De 4de Britse Oorlog eindigt met de Vrede van Parijs. Als gevolg moet de Republiek de staat Negapatnam afstaan, en vrije doorvaart van de Engelsen in de Molukken toestaan. De verliezen van de VOC in het gebied nemen catastrofale vormen aan.
  • 16 jun: de Staten van Holland verbieden het dragen van oranje!
  • okt: de hertog van Brunswijk wordt minder en minder verdragen en moet de Republiek verlaten.
  • dec: de vrijkorpsen organiseren zich nationaal, en houden een congres in Utrecht. Pieter Philip Juriaan Quint Ondaatje ijvert voor een nieuwe provinciale grondwet.

1785

  • De Staten van Holland kennen Willem V minder macht toe (als commandant van Den Haag).
  • sep: in een 3de congres besluiten de patriottische vrijkorpsen om vanaf nu jaarlijks samen te komen. Zij leggen vast dat men moet nastreven om een Regering van Representatie samen te stellen.
  • sep: Willem V vertrekt uit Holland.
  • nov: de Republiek sluit een defensief verbond met Frankrijk.
  • De Engelse gezant James Harris probeert de Oranjepartij weer tot leven te wekken.

1786

  • Bestuurshervormingen: bijna alle regeringscolleges worden opgeheven en vervangen door een “conseil royal du gouvernement”, die zetelt in Brussel. Ingrijpende verordeningen inzake bestuur, priesteropleiding en volksvermaken. Zo vallen bijvoorbeeld alle kermissen in het hele land op één en dezelfde zondag. Priesteropleidingen worden door de staat georganiseerd, waarvoor 8 pro-seminaries en 4 generaal-seminaries zullen worden ingesteld. Dat van Leuven opent op 1 dec, maar er ontstaat onmiddellijk een studentenrevolte.
  • 17 mar: Orangistische relletjes in Den Haag, als de pensionarissen De Gijselaer en Gevaerts door de stadhouderspoort van Den Haag rijden. De gemeentes die patriottische sympathieën koesteren worden op het matje geroepen door de prinselijke troepen. Als gevolg van deze actie wordt Willem V door de Staten van Holland, Groningen, Overijssel en Zeeland geschorst als kapitein-generaal. De staat van Holland zal zelfs een kordon van vrijkorporisten plaatsen om te waken voor de troepen van ex-stadhouder Willem.
  • 2 aug: het bestuur van Utrecht wordt democratisch. De Staten van Utrecht bekeren zich echter tot prins Willem. Ze gaan naar Amersfoort, dat door de prinselijke troepen wordt bezet. Uit Pruisen en Frankrijk komen dan weer speciale gezanten naar Holland, om samen met de Engelse gezant Harris een burgeroorlog af te wenden.

1787

  • De oude gewestelijke besturen worden vervangen door intendanties van de 9 kreitsen. De gerechtelijke indeling van het land wordt grondig hervormd, en de juridische voorrechten van de geestelijkheid worden ingetrokken. De Gewestelijke Staten weigeren echter om belastingen toe te staan, en er ontstaat een algemene volksbeweging tegen al deze maatregelen.
  • Graaf Ferdinand von Trautmansdorff wordt gevolmachtigd minister. Hij mag van keizer Josef II echter niet al te vergaande concessies doen.
  • mei: de troepen van stadhouder Willem V worden in de buurt van Vreeswijk teruggeslagen door de legers van de Utrechtse vrijkorpsen.
  • Er komt een Orangistische Akte van Verbintenis. Ook komen tegenstellingen aan het licht tussen burgerlijke democraten en aristocratisch, staatsgezinde regenten.
  • In de noordelijke Nederlanden grijpen de patriotten de macht en zetten Willem V af.
  • 28 jun: prinses Wilhelmina wordt aangehouden bij de Goejanverwellesluis, door patriottische vrijheidskorpsen. Ze roept hulp in van haar broer koning Frederik Willem II van Pruisen.
  • 13 sep: Ferdinand van Brunswijk trekt met 20.000 man de grens over, en kent nauwelijks tegenstand.
  • 18 sep: de Staten van Holland herroepen alle besluiten tegen de stadhouder.
  • 10 okt: Amsterdam capituleert voor de Pruisische troepen. De hulp die door de Republiek werd ingeroepen bij Frankrijk leidt tot niets. Toch vluchten tal van patriotten naar Frankrijk.
  • nov: raadspensionaris van Bleiswijk wordt vervangen door Van de Spiegel, die raadspensionaris van Holland wordt (tot 1795). Pruisische troepen brengen Willem V later terug aan de macht, en verlaten daarna het land.

1788

  • Regenten van de Republiek moeten een “constitutionele eed” zweren op de bestaande staatsregeling. Door de Akte van Garantie waarborgen de gewesten elkaar het voortbestaan van het stadhouderschap.
  • apr: defensief verdrag van de Republiek met Engeland en Pruisen.
  • 13 aug: er wordt een Engels-Pruisische overeenkomst getekend, ter garantie van de staatsinstellingen van de Republiek.

1789

  • In de zuidelijke Nederlanden vindt de “Brabantse Opstand” of de “Brabantse Omwenteling” plaats. De Charters van Henegouwen en de Blijde Inkomst van Brabant worden ingetrokken. De Vierschaar wordt officiëel afgeschaft.
  • Na de opstanden in Parijs en Luik, wordt de onafhankelijkheid van de Zuidelijke Nederlanden uitgeroepen. Een 3.000 man sterk leger uit Breda verovert Turnhout, Gent, Brussel en Namen.
  • mei: in het Verbond van Breda worden afspraken gemaakt tussen 2 oppositiegroepen:

1. de Nootisten of Statisten, volgelingen van de Brusselse advokaat Hein van der Noot en de Antwerpse kanunnik Frans van Eupen. Deze partij is conservatief en klerikaal, komen op voor de rechten der gewestelijke staten.

2. de Vonckisten zijn volgelingen van Frans Vonck; ze stellen zich op als democraten en worden beïnvloed door de denkbeelden van de verlichting. Deze partij streeft eerder naar centralisatie.

  • aug: de val van de Bastille in Parijs vuurt de strijd van de Vonckisten aan, en de prins-bisschop wordt uit Luik verdreven.
  • okt: door het patriottenleger van de Statisten en de Vonckisten wordt het Manifest aan het Brabantse Volk afgekondigd: dit verbond verdrijft de Oostenrijkers (tijdelijk) en keizer Josef II wordt vervallen verklaard van de regering. De onafhankelijkheid van de Zuidelijke Nederlanden wordt uitgeroepen, wel met behoud van de landelijke privileges. De Brabantse Omwenteling is hierdoor geslaagd.
  • De Oostenrijkse legers vallen de Kempen binnen en trekken verder op om België te heroveren.14 dec: val van Brussel.

1790

  • jan: de Staten Generaal roepen de onafhankelijke Verenigde Belgische Staten uit, nadat ze op eigen gezag in Brussel zijn bijeengekomen. Ze benoemen er het “Congrès souverain des Etats-Belgiques-Unis”. Statisten en Vonckisten ruziën onder elkaar.
  • feb: na de dood van Josef II trekt diens broer en opvolger keizer Leopold II de meeste verordeningen van de Oostenrijkse Nederlanden in.
  • mar: de Vonckisten zijn bereid keizer Leopold II te erkennen, maar de Statisten niet. Veel Vonckisten vluchten naar Frankrijk.
  • In Gent melden zich vrijwilligers aan bij de patriotten, o.a. uit Bornem, Hingene en Sint Amands. Samen met hen zweren ook de pastoor en de wethouders van Hingeren getrouwheid aan de Staten van Vlaanderen.
  • dec: de troepen van Leopold II maken zich opnieuw meester van Brussel. Het leger van de Belgische patriotten is nl. verzwakt uit de strijd gekomen, die tot de eerdere bevrijding leidde. Door onenigheid en gebrek aan leiderschap kunnen ze niet optornen tegen de Oostenrijkse bezetting. Hiermee herstelt de Oostenrijkse keizer zijn gezag in de Oostenrijkse Nederlanden, en komt er een einde aan de “Brabantse Omwenteling”.

1791

  • De Oostenrijkers verplichten de burgers alle geweren in te leveren.
  • Het octrooi van de West-Indische Compagnie wordt niet verlengd. De aandeelhouders krijgen 30% van hun geïnvesteerde kapitaal terug in staatsobligaties.
  • De voorzitter van de Commissarissen-Generaal Nederburgh gaat naar Batavia om een reorganisatie door te voeren.Deze mislukt echter.

1792

  • 20 apr: Frankrijk verklaart aan Oostenrijk de Oorlog. De strijd wordt grotendeels geleverd op gebied van de Oostenrijkse Nederlanden, het latere België.
  • 6 nov: het Oostenrijkse leger wordt door de Fransen verslagen o.l.v. generaal Dumouriez, in de slag van Jemappes in de Zuidelijke Nederlanden. De Franse troepen worden als bevrijders gezien, ook omdat de generaal beloofd heeft dat in alle vrijheid een democratische grondwettelijke staat mag worden ingericht. Ook zal hij alles in het werk stellen om de Schelde te heropenen.
    Generaal Charles François Dumouriez (°1739 +1823) dringt in de Eerste Coalitieoorlog de Republiek der Verenigde Provinciën binnen. Dit gebied – later België – komt onder Frans bewind.
  • 13 dec: generaal Dumouriez doet zijn intrede in Brussel.
  • 13 dec: generaal Dumouriez doet zijn intrede in Mechelen.
  • 30 dec: generaal Dumouriez doet zijn intrede in Antwerpen.
  • Herziening van de quotentabel, waarin het percentage wordt vastgelegd dat ieder gewest moet betalen in de algemene belastingen. Deze herziening gebeurt vooral op initiatief van raadspensionaris van Laurens Pieter van de Spiegel.
  • Er wordt een “Kolonieraad” ingesteld, om de Amerikaanse en West-Afrikaanse gebieden te beheren.

1793

  • 1 feb: Frankrijk verklaart de oorlog aan Engeland en aan de Republiek.
  • Dumouriez valt de Republiek binnen. Hij verovert Breda, maar lukt er niet in om Willemstad in te nemen.
  • België wordt geannexeerd bij Frankrijk. Deze annexatie wordt goedgekeurd in een tumultueuze volksstemming.
  • 18 mar: de annexatie van België bij Frankrijk wordt ongedaan gemaakt in de slag van Neerwinden. Charles François Dumouriez wordt verslagen bij Neerwinden, en loopt naar de Oostenrijkers over. De Franse troepen moeten het land ontruimen. Er ontstaat uitgebreid internationaal diplomatiek overleg over de toekomst van België.
  • Aartshertog Karel van Oostenrijk wordt landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden (tot 1794).

1794

  • Frankrijk annexeert de Oostenrijkse Nederlanden, het hertogdom Bouillon en het prinsbisdom Luik.
  • jun-jul: Jean Baptiste graaf Jourdan (°1762 +1833), een Frans maarschalk, dwingt de Oostenrijkers om de Nederlanden te verlaten, door de overwinning in Fleurus tijdens de Eerste Coalitieoorlog. De slag bij Fleurus doet de Oostenrijkers verliezen en brengt de Franse overheersing terug.
  • Franse revolutionaire troepen veroveren de Verenigde Provinciën. Ook de patriotten zijn heel actief.
  • aug: na de overwinning bij Fleurus en de definitieve bezetting van de Oostenrijkse Nederlanden, trekken de Franse legers Staats Brabant binnen. Ook Sluis en Nijmegen worden bezet.
  • Tijdens de 2de Franse bezetting van België, wordt het bestuur grondig hervormd.
  • In Amsterdam wordt door Rutger Jan Schimmelpenninck, Gogel, Goldberg, Krayenhof en anderen een “comité révolutionaire” opgericht.
  • Willem V wordt verbannen door de Franse invasie en de Bataafse revolutie (sterft in 1806).
  • dec: de Franse legers trekken over het ijs van de bevroren rivieren verder naar het noorden, o.l.v. Pichegru.

1795

  • 16 jan: Utrecht wordt bezet door de Franse legers.
  • 18 jan: Willem V vlucht naar Engeland.
  • 18 jan: in Amsterdam neemt een revolutionair comité o.l.v. Schimmelpenninck op minzame manier de macht over van de zittende burgemeesters, net vóór de Franse troepen de stad bezetten. Ze noemen zichzelf de “Provisionale Representanten van het Volk van Amsterdam”. Op gelijkaardige manier komen ook in andere steden patriottische stadsbesturen aan de macht, waardoor eerst de Gewestelijke Staten en later de Staten-Generaal aan macht verliezen. Voor de koloniale bezittingen worden comités gevormd, die de taken van de Raad van State overnemen.
  • Ontstaan van de Bataafse Republiek, op het grondgebied van de vroegere Republiek van de 7 Verenigde Provinciën (Gelre, Holland en Zeeland, Friesland, Groningen, Overijssel, Utrecht, Drenthe) (tot 1806).
  • 16 mei: het Haagse Verdrag: tussen Frankrijk en de Republiek wordt een vredesverdrag ondertekend. De voornaamste bepalingen van dit verdrag:

1. Frankrijk en de Republiek sluiten een offensief en defensief verbond.

2. de Republiek moet Frankrijk met de helft van zijn leger en vloot steunen, en bovendien 25.000 Franse troepen van kledij en voeding voorzien.

3. Staats-Vlaanderen, Maastricht en Venlo worden ingelijfd bij Frankrijk.

4. Frankrijk ontvangt een schadeloosstelling van 100 miljoen gulden.

  • De aanvankelijk zwaardere voorwaarden worden afgezwakt dank zij de inspanningen van Pieter Paulus, de voorzitter van de Staten-Generaal.
  • In de loop van het jaar richten de Fransen een administratieve postdienst op. In de stempel op de omslag, staan de naam van het departement en het kanton, vanwaar de zending vertrekt.
  • Als gevolg van de Haagse Vrede verklaart Engeland de oorlog, en begint met een stelselmatige bezetting van de koloniën. De gevluchte Willem V van Oranje juicht dit initiatief toe.
  • 1 okt: de Oostenrijkse Nederlanden, Luik en het hertogdom Bouillon worden officiëel bij Frankrijk ingelijfd. Het gebied wordt ingedeeld in 9 Franse departementen.  Antwerpen is de hoofdplaats van het Departement der Twee Neten, en omvat 23 kantons.
  • De Fransen schaffen de heerlijkheden af, en stellen gemeentelijke agenten aan.De Fransen richten ook een administratieve postdienst op.
  • Graaf Jourdan steekt de Rijn over, maar wordt het daaropvolgende jaar door aartshertog Karel teruggedrongen.
  • Ook Luxemburg komt onder Frans bewind (tot 1815).

1796

  • Invoering van de Burgerlijke Stand, onder invloed van de bindende Franse wetgeving. In de 9 Belgische departementen worden de Franse wetten als bindend verklaard.
  • Instelling van het officiële notariaat, de gendarmerie, de kantonsraad en -rechtbank.
  • Drente en Staats-Brabant worden toegelaten tot de Staten-Generaal. Er worden verkiezingen georganiseerd voor een Nationale Vergadering, die het hoogstgeplaatste regeringslichaam zal worden en een grondwet gaat maken. Deze grondwet moet o.a. voorzien in een algemeen getrapt kiesrecht voor mannen ouder dan 20, die een eed zweren tegen het stadhouderschap en de idee van volkssoevereiniteit steunen. De kiezers moeten ook een vaste woonplaats hebben en niet leven van een uitkering. Er worden 126 kiesdistricten vastgelegd.
  • 1 mar: eerste bijeenkomst van de Nationale Vergadering. Nog voordat ze de grondwet vastlegt, wordt beslist tot (en ingevoerd) een absolute scheiding van kerk en wet. De Joodse natie krijgt een gelijkwaardig statuut als de Bataafse burgers. Het comité bestaat vooral uit federalisten en unitarissen.

1797

  • De grondwetvergadering verwerpt de voorgestelde staatsregeling (met een grote meerderheid).
  • 1 aug: eerste bijeenkomst van de Tweede Nationale Vergadering: de tegenstellingen tussen de partijen zijn scherper, omdat het aantal gematigden uit de vergadering is verdwenen.
  • okt: de Slag bij Kamperduin, waar de Staatse Vloot o.l.v. vice-admiraal De Winter grotendeels wordt verslagen en vernietigd door de Engelsen.
  • 17 okt – vrede van Campo Formio tussen Napoleon en Oostenrijk: de Oostenrijkse keizer Frans II doet afstand van zijn Belgische bezittingen (in ruil voor Venetië). De vrede wordt getekend door Napoleon Bonaparte en graaf Ludwig van Cobenzl van Oostenrijk.
  • De zuidelijke Nederlanden worden overgedragen aan Frankrijk.
  • Vanaf nu moeten alle geboortes, huwelijken en overlijdens worden ingeschreven in de registers van de Burgerlijke Stand.
  • Geboorte van Frederik der Nederlanden (°28 feb 1797 +8 sep 1881). Hij is een zoon van koning Willem I.

1798

  • 22 jan: staatsgreep van de radicale unitarissen (Wijbo Fijnje, Pieter Vreede). Meer dan 20 federalisten uit de Nationale Vergadering worden gevangen gezet. De overige leden moeten een eed afleggen, waarin ze hun afkeer uiten van een stadhouderlijk bestuur, federalisme, aristocratie en regeringsloosheid.
  • apr: een nieuwe grondwet (gebaseerd op unitarisme) wordt in de nieuwe “gezuiverde” Vergadering aangenomen. Besluiten:

1. er komt een Vertegenwoordigend Lichaam, gekozen volgens algemeen getrapt kiesrecht.

2. het Vertegenwoordigend Lichaam heeft wetgevende macht, stelt jaarlijks de begroting op en benoemt de leden van het Uitvoerend Bewind, dat bestaat uit 5 directeuren en 8 assistenten.

3. het land wordt verdeeld in 8 departementen (waarvan de grenzen afwijken van de historisch gegroeide provincies).

4. departementele en plaatselijke besturen worden verkozen door stemgerechtigde burgers.

5. de gilden worden opgeheven.

  • 12 jun: Het bewind dat aan de macht is aarzelt zelf om de nieuwe grondwet door te voeren, en lijkt nu eerder in staat om een dictatuur te willen vestigen. Gevolg is een staatsgreep van de gematigden, die uiteindelijk de voorkeur geven aan de eerdere bepaling van staatsregelingen.
  • jul: er worden regelmatige verkiezingen georganiseerd om een Vertegenwoordigend Lichaam in functie te stellen. Hiermee beginnen de bepalingen voor de Staatsregeling van 1798 te werken.
  • 5 sep: invoering van de conscriptie (de wet op de dienstplicht).
    12 okt – Boerenkrijg: de plattelandsbevolking of de “brigands” nemen de wapens op tegen de Franse bezetter (tot 1799).
  • okt-dec: de Boerenkrijg of de Beloken Tijd in Vlaanderen, Brabant en de Kempen, met aanvoerders als Pieter Corbeels (°1755), Rolliers en Emmanuel Jozef Van Gansen (°25 dec 1766 Westerlo +17 mei 1842 Westerlo). Deze laatste organiseert het verzet tegen de Fransen in de streek van Geel, bezet Diest, maar wordt verslagen in Hasselt.De Belgen hopen op de steun van de Engelsen, maar deze steun blijft jammer genoeg uit.
  • In Luxemburg woedt de Boerenkrijk kort maar heftig onder Klüppelkrieg.

1799

  • Banditisme als nasleep van de Boerenkrijg.
    Dank zij de staatsgreep van Napoleon (3 nov) komt er ook meer rust en orde in België.
  • jun: de Engelsen vallen gesteund door Russen binnen in Noord Holland. De Bataafse Vloot onderneemt niets, en verhindert deze aanval dus ook niet, omdat de matrozen weigeren om te vechten tegen de Oranje-vlag. De verdediging in deze slag wordt geleid door Brune en Daendels.De erfprins – de latere koning Willem I – strijdt aan de kant van het Engelse leger. In een proclamatie spreekt hij over het herstel van de oude grondwet van het land. Er wordt hard gestreden in de buurt van Bergen, Alkmaar en Castricum.
  • okt: de Engelsen en de Russen trekken zich terug. Een inval van een Oranjeleger in het oosten van het land mislukt al evenzeer.
  • nov: de staatsgreep van Napoleon brengt orde en rust.
  • 31 dec: de Verenigde Oost-Indische Compagnie houdt formeel op te bestaan.

 

Bron: Georges Brems, Wikipedia