Nederland 19e eeuw
Nederland chronologisch, 19e eeuw
Wat gebeurde er in Nederland in de jaren van de stamboom…
1800
- De noordelijke Republiek schenkt aan Frankrijk 3.000.000 gulden voor zijn oorlogen. Alle verdere subsidies worden echter geweigerd.
- In Frankrijk is intussen Napoleon Bonaparte eerste consul geworden. Het gevolg is dat Napoleon zich wil moeien in de Republiek, door een bestuurshervorming waarbij de vroegere regenten opnieuw in functie worden gesteld.
1801
- 2029 jongelingen uit het Departement der Twee Neten worden opgeroepen voor inlijving in het Franse leger. 1680 van hen komen niet opdagen, en leven ondergedoken.
- sep: 3de staatsgreep geleid door de Franse bevelhebber Augeraue, en 3 leden van het Uitvoerend Bewind.
- Buiten het Wetgevend Lichaam wordt een nieuwe staatsregeling voorgesteld aan de grondvergaderingen. De vergadering verwerpt het voorstel, maar doordat de afwezigen worden beschouwd als pro-stemmers, wordt de nieuwe regeling aanvaard. Bepalingen:
-
- het Wetgevend Lichaam heeft slechts stemrecht over wetsontwerpen en wordt gekozen volgens censuskiesrecht.
- er komt een staatsbewind, bestaande uit 12 leden.
- de oude provinciegrenzen worden opnieuw ingesteld.
Eigenlijk komt dit systeem neer op de toestand van voor 1795, waarbij een groot deel van de voormalige regenten opnieuw een bestuursfunctie zullen bekleden.
- dec: de brieven van Oraniënstein, waarin Willem V van Oranje zijn onderdanen ontslaat van hun verlplichtingen tegenover hem als stadhouder. Met deze daad hoopt Willem V om van Napoleon gebieden in Duitsland te krijgen.
1802
- Als gevolg van de vrede van Amiens – hier tussen de Republiek en Engeland – wordt onderstaande overeengekomen:
1. de Republiek krijgt alle koloniën terug, met uitzondering van Ceylon.
2. het Huis van Oranje-Nassau krijgt schadeloosstelling voor de verloren bezittingen en ambten. In Duitsland krijgen zij daardoor bezit over Fulda, Corvey, Weingarten en Dortmund.
1803
- Napoleon reist door België (tot 1804).
Hem moet worden nagegeven dat hij geen moeite spaart om de Schelde weer vrij te krijgen van de Nederlanders. - De oorlog met Engeland laait weer op. Het gevolg is dat koloniën opnieuw door de Engelsen worden bezet.
1804
- Napoleon onderhandelt in Keulen en Parijs met zijn gezant Schimmelpenninck, over de invoering van een eenhoofdig bewind in de Republiek. Op die manier kan hij makkelijker op steun rekenen van de legers van de Republiek, in de strijd met Engeland.
1805
- Schimmelpenninck, de gezant voor Frankrijk in de Republiek, brengt de voorstellen van Napoleon mee, en legt deze via het Staatsbewind voor en op aan de kiezers. Het geringe aantal kiezers dat opkomt, keurt de nieuwe bepalingen goed:2. het Wetgevend Lichaam van 19 leen, wordt benoemd door de raadspensionaris (!), maar de benoemingen zullen later worden overgenomen door de Departementele Besturen. Het Wetgevend Lichaam zal stemmen over wetsontwerpen.
- Schimmelpenninck trekt bekwame ministers aan.
- 1. de uitvoerende macht komt toe aan een raadspensionaris, die over tal van soevereine rechten zal beschikken. Deze pensionaris wordt benoemd voor 5 jaar door het Wetgevend Lichaam. Uiteraard wordt Schimmelpenninck in deze functie geplaatst!
- Gogel voegt de algemene belastingen in. Als gevolg van deze nieuwe maatregel, wordt het kadaster opgericht.
1806
- Napoleon eist het ontslag van Schimmelpenninck, in verband met de plannen die Napoleon maakt voor een Continentaal Stelsel. De Nederlandse delegatie wordt gedwongen om Napoleon te smeken om zijn broer Lodewijk Napoleon aan te stellen tot koning! Lodewijk Napoleon wordt koning van Holland (tot 1810), nadat Schimmelpenninck (in woede) zijn ambt heeft neergelegd.
- 23 jun: Lodewijk Napoleon (°1778) en zijn vrouw Hortense de Beauharnais (de stiefdochter van Napoleon Bonaparte) doen hun blijde intrede in Den Haag. Hij kiest achtereenvolgens residentie in Den Haag, Het Loo, Amsterdam – waar het stadhuis voor die gelegenheid koninklijk paleis wordt – en Haarlem.
- De kiezers hebben zich niet over deze regeringswisseling kunnen uitspreken; het Wetgevend Lichaam behoudt maar weinig invloed.
- nov: ook Holland moet zich houden aan het Decreet van Berlijn.
- De definitieve schoolwet van Van der Palm en Van der Ende wordt ingevoerd, waarmee de openbare school de regel wordt. Verder worden in Nederland regelingen getroffen wat betreft de posterijen, de spelling en medische opleiding.
1807
- In Leiden ontploft een kruitschip. Naar aanleiding van deze gebeurtenis toont Lodewijk Napoleon zich erg bekommerd om zijn “nieuwe” onderdanen. Dit feit herhaalt zich het volgende jaar.
1808
- Oprichting van de Koninklijk Instituut van Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten in Amsterdam. Dit wordt later de Koninklijke Academie. In Den Haag wordt de Koninklijke Bibliotheek opgericht, net als de verschillende Rijksmusea voor schilderkunsten en natuurwetenschappen.
- Corporatiewet van Gogel: door deze wet worden de gilden effectief opgeheven, op grond van de staatsregeling van 1798.
- De Rentebetaling op de staatsschuld wordt stopgezet (dank zij Goldberg gaat men niet over tot tiërcering, waardoor de staatschuld tot een derde zou worden herleid, maar niet kwijtgescholden).
- Naar aanleiding van overstromingen toont Lodewijk Napoleon zich bekommerd om zijn onderdanen.
1809
- Doordat Napoleon strijd levert met de paus, neemt zijn populariteit in “het katholieke België” flink af. De bisschoppen verzetten zich (o.a. De Broglie), wat blijkt uit een enquête van Réal.
- Instelling van de constitutionele adel. C.F. Van Maanen voert een wetboek in, dat volledig is gebaseerd op de Code Napoléon.
- aug-dec: de Engelsen voeren een invasie uit op Walcheren, in de tijd van de 5de coalitieoorlog.
1810
- mar: Zeeland en de gebieden ten zuiden van de Waal en de Merwede worden bij Frankrijk ingelijfd. Aan de grenzen worden douaniers opgesteld, en er komt een Frans bezettingsleger.
- 1 jul: als Holland bij Frankrijk dreigt te worden ingelijfd, moet Lodewijk Napoleon zijn koningstitel afgeven, doet afstand van de regering ten behoeve van zijn zoontje; Hij vertrekt als graaf van St. Leu naar Bohemen.
- 9 jul: het Decreet van Rambouillet. Hierdoor wordt Holland officiëel bij Frankrijk ingelijfd. Charles-François Lebrun van Piacenza (°1739 1824), wordt gouverneur-generaal van Holland (tot 1813), en Amsterdam wordt uitgeroepen tot 3de hoofdstad van het keizerrijk (Frankrijk).
Baron d’ Alphonse wordt intendant van Binnenlandse Zaken en Gogel wordt intendant van Financiën. Vanaf nu wordt streng toegekeken op de uitvoering van het Continentaal Stelsel, de tiërcering van de staatsschuld en de conscriptie. - Geboorte van Marianne der Nederlanden (°9 mei 1810 Berlijn +29 mei 1883 Voorburg), dochter van Willem I. Ze huwt later met Albrecht van Pruisen.
1811
- Napoleon reist door Nederland.
Als gevolg van deze reis worden de universiteiten van Franeker en Harderwijk opgeheven.
De universiteiten van Utrecht, Groningen, Amsterdam en Deventer worden omgevormd tot “écoles secondaires”. De universiteit van Leiden wordt dan weer een “université impériale”. - Java gaat als laatste kolonie verloren aan de Engelsen.
- Invoering van de “Code Napoleon”.
- Bij keizerlijk decreet van 18 augustus wordt bepaald dat iedere inwoner van het Rijk verplicht is, wanneer er nog geen achternaam werd gevoerd, er één te kiezen en binnen het jaar te laten registreren in een register van naamsaanneming.
In de noordelijke provincies kende men in die tijd maar weinig achternamen dus velen moesten er zo snel mogelijk één kiezen. Toch waren er velen die het keizerlijk decreet negeerde en geen familienaam aannamen. Ook gebeurde het dat de aangenomen naam naar eigen inzicht werd gewijzigd. Uiteindelijk werd het allemaal erg bont en moest koning Willem I een koninklijk besluit (van 1825) uitvaardigen om aan deze praktijken een einde te maken. Bij wet werd nu bepaald dat alleen de koning bevoegd is om een familienaam (geslachtsnaam) te wijzigen. Voor wijziging kwamen alleen onwelvoeglijke of bespottelijke namen onmiddellijk in aanmerking. Bij het aannemen waren er nogal wat grapjassen die de bepaling niet serieus namen en de meest vreemde en soms zelfs pikante familienamen opgaven, zich niet realiserend wat zij hun nageslacht hiermee aandeden. Ongeveer gelijktijdig werd de burgerlijke stand ingevoerd, waardoor mensen verplicht werden om geboortes, huwelijken en overlijden aan te geven bij de gemeente. Voorheen kon men nog volstaan met een inschrijving in een kerkregister. Doordat Napoleon de burgerlijke stand tot algemeen systeem voor het hele rijk in het leven heeft geroepen is het nu een stuk makkelijker om na te gaan wie je voorouders zijn en wat zij in hun leven gedaan hebben.
1812
- De tolgrens tussen Nederland en het Franse keizerrrijk wordt opgeheven. De economische malaise is echter zo groot, dat de maatregel veel te laat komt.
- Van de 15.000 Nederlandse dienstplichtigen, die mee ten strijde trekken tegen de Russen in het leger van Napoleon, zullen amper 3% terugkeren.
1813
- Gijsbert Karel van Hogendorp (°1762 Rotterdam +1834 ’s Gravenhage), Nederlands staatsman, neemt in Den Haag het initiatief om een onafhankelijke staat te stichten onder het Huis van Oranje. Hij wordt minister van Buitenlandse Zaken (tot 1814), maar komt in 1816 in conflict met koning Willem I.
- Bevrijding – Willem VI wordt stadhouder.
- Graaf Leopold van Limburg-Stirum (°1758 +1840) leidt met Van Hogendorp de opstand tegen de Fransen.
- Nederland wordt verplicht om 500 “gardes ‘honneur” te leveren aan het Franse leger. We moeten hun eigen paard en uitrusting betalen!
- nov: de Franse troepen beginnen zich terug te trekken uit Nederland. In de steden (Amsterdam) breken relletjes uit, en de douanehuisjes worden in brand gestoken.
- 15 nov: er wordt een voorlopig bestuur gevormd o.l.v. Falck.
- 17 nov: grote opschudding als Van Hogendorp en graaf Stirum van Limburg in Den Haag “Oranje Boven!” scanderen.
- 20 nov: Van Hogendorp en Van der Duyn van Maasdam nemen het Algemeen Bestuur (voorlopig) over.
- 30 nov: de erfprins landt in Scheveningen.
- 2 dec: erfprins Willem I wordt ingehuldigd als soeverein vorst in de Nieuwe Kerk van Amsterdam, met Amsterdam als hoofdstad van Nederland. Hij aanvaardt de soevereniteit onder waarborg van een vrije grondwet.
1814
- 29 mar: een vergadering van notabelen keurt de nieuwe grondwet goed. Deze grondwet werd opgesteld onder leiding van Van Hogendorp, uit wiens eerder gepubliceerde “Schets van een Grondwet” grote delen worden overgenomen. Voornaamste bepalingen:
- de uitvoerende macht berust bij de soevereine vorst, die het alleenbestuur heeft over de koloniën. De vorst moet toebehoren aan de Hervormde kerk.
- de Wetgevende Macht berust bij één kamer, gekozen door de Staten en door de Provinciën. Deze macht bezit het recht van initiatief (net als de koning) en heeft een beperkt begrotingsrecht.
De zittingen van de Wetgevende Macht zijn niet openbaar. De afgevaardigden vertegenwoordigen het hele Nederlandse volk, hebben geen bindend mandaat en mogen ruggespraak houden. - de koning zal worden bijgestaan door ministers, die alleen aan hem verantwoording schuldig zijn.
- de Provinciale Staten worden verkozen door 3 standen: ridders, vertegenwoordigers van de steden en van het platteland.
- mei: er wordt een financiële wet ingevoerd om de staatsschuld te regelen. Hierdoor wordt de tiërcering ongedaan gemaakt, maar 3/8 van de Nederlandse schulden blijven uitgestelde schulden, echter zonder rente.
- 30 mei: Engeland wil door het verdrag van Parijs het grondgebied van Holland uitbreiden, om op die manier een bufferstaat tegen Frankrijk op te richten. Om die reden besluiten de bondgenoten om België bij Holland in te lijven.
- 21 jun: de 8 artikelen van Londen: hierin wordt een regeling beschreven over de vereniging van Nederland en België. De artikelen werden opgesteld door de soevereine vorst (Willem I), en zijn gebaseerd op de ideeën van de Engelse minister Castlereagh.
- Willem I wil eigenlijk een aanzienlijke uitbreiding van zijn grondgebied, met name naar de Rijngebieden.Nederland en België moeten (volgens hem) versmelten tot een “réunion intime et complète”. De godsdienst wordt dan weer vrij. België moet behoorlijk vertegenwoordigd zijn in de Staten-Generaal. De staatsschulden (inclusief de geringe schulden van België) zullen ten goede komen van de gemeenschappelijke schatkist.
- Willem I wordt de nieuwe koning van de Verenigde Nederlanden.
- Willem I aanvaardt de soevereniteit over België.
- 13 aug: traktaat met Engeland over de teruggave van de kolonies. Volgende kolonies horen niet bij deze teruggave: Kaap de Goede Hoop, Ceylon, Demerary, Essequibo en Berbice.
- Het Congres van Wenen (tot 1815) maakt van Luxemburg een Groothertogdom, en verenigt België met de Nederlanden.
- februari: België krijgt een voorlopig bestuur met markgraaf de Beaufort als Algemeen Goeverneur.
- De Nederlandse Bank wordt opgericht. Deze krijgt het octrooi om bankbiljetten te maken en uit te geven.
1815
- 24 feb: als gevolg van het Congres van Wenen wordt de eenmaking van de Nederlanden bekrachtigd. Prins Willem Frederik van Oranje Nassau (Nederland) laat zich prompt als Koning Willem I der Nederlanden uitroepen en wordt staatshoofd (tot 1840).
- 28 mar: Koning Willem I der Nederlanden trekt van Antwerpen, langs Mechelen en Vilvoorde naar Brussel.
- Luxemburg komt onder Nederlands bewind (tot 1831).
- apr: een bijeenkomst van de nieuwe grondwetscommissie vindt plaats, met 11 vertegenwoordigers van de Nederlanders en de 11 van de Belgen. In Nederland wordt het gestemde akkoord aanvaard, maar in België wordt het echter verworpen door een vergadering van de notabelen.
- 24 aug: toch wordt het akkoord algemeen aanvaard beschouwd (door instemming van de thuisblijvers en ook diegenen die enkel bezwaar hebben tegen de godsdienstvrijheid).
De volgende bepalingen komen vooral naar voren:
-
- de Staten-Generaal worden gesplitst in twee kamers:
de Eerste Kamer, die moet worden aangewezen door de koning.
de Tweede Kamer, die gekozen wordt door de Provinciale Staten. - enkel de Tweede Kamer heeft het recht om inititatieven te nemen. Er zetelen 55 leden uit Nederland, 55 leden uit België, en de kamer zal beurtelings zetelen in Brussel en Den Haag.
- de zittingen van de Tweede Kamer worden openbaar.
- de koning hoeft niet langer meer tot de Hervormde Kerk te behoren.
- er zijn 17 provincies.
- de Staten-Generaal worden gesplitst in twee kamers:
- 21 sep: de nieuwe koning bestijgt de troon.
- mar-jun: tijdens de Honderd Dagen (van Napoleon), roept Willem I zich uit tot koning der Nederlanden.
- De kroonprins (Willem II) vecht bij de Quatre Bras en in Waterloo.
- 18 jun: slag bij Waterloo.
De legers van Napoleon I Bonaparte worden verslagen door de Britse legers onder aanvoering van Arthur Welelsley Wellington (°29 apr 1769 Dublin +14 sep 1852 Dover), door de Pruisische legers onder leiding van Gebhard Leberecht von Blücher (°16 dec 1742 Rostock +12 sep 1819 Krieblowitz), en gesteund door Belgisch-Nederlandse manschappen. - sep: de bisschop van Gent – mgr. De Broglie – vaardigt zijn “Jugement Doctrinal” uit, dat door de andere bisschoppen wordt aanvaard en uitgedragen. Hierin wordt verboden dat men geen eed van trouw mag afleggen tegenover de niet-katholieke Willem I. Het gevolg is dat veel ambtenaren ontslag nemen.
- 20 nov: 2de vrede van Parijs, waar het gebied van de verenigde Nederlanden nog wordt uitgebreid met Bouillon, Chimay , Philippeville en Mariënbourg.
1816
- Er wordt een regeringsreglement goedgekeurd voor de Nederlandse Hervormde Kerk.
Een gevolg is dat de regering grote invloed krijgt op de aanstelling van predikanten, en ook op de interne orde in het kerkelijk gebeuren. - Een protectionistische tariefwet wordt overeengekomen, wat echter wordt geïnterpreteerd als een bevoordeling van België. Het duur dan ook tot 1819 eer de wet bekrachtigd wordt.
- Van Hogendorp wordt ontslagen uit zijn functies van Secretaris van Staat en vice-president van de Raad van State, nadat hij openlijk kritiek heeft geleverd op koning Willem.
1817
- Bisschop De Broglie wordt bij verstek veroordeelt. Hij heeft nl. geweigerd te laten bidden voor een voorspoedige bevalling van de prinses van Oranje.
- De aartsbisschop van Mechelen, mgr. De Méan, staat dan weer toe dat de eed op de grondwet wordt gezworen, op voorwaarde dat er geen dogmatische stellingen in worden verkondigd.
1818
- Jan Heemskerk (°30 jul 1818 Amsterdam +9 okt 1897 Den Haag), Nederlands staatsman, 2 x minister president. Hij keurt de plannen goed voor een spoorwegbrug over de Moerdijk, hij zorgt voor een wet die het onderwijsplan aanpast aan de noden van de tijd en zorgt voor een grondswetsherziening die het kiesrecht verbetert.
- Generaal Van den Bosch richt de “Maatschappij van Weldadigheid” op, waarmee hij de toestand van armoede wil bestrijden, door werklozen land te laten ontginnen.
1819
- Taalbesluit: vanaf 1823 mag in de Vlaamse provincies alleen de Nederlandse taal gebruikt worden.
1820
- Geboorte van Eduard Douwes Dekker (°2 mar 1820 Amsterdam +19 feb 1887 DE), letterkundige, verbleef in Indonesië en België. Pseudoniem: Multatuli.
1821
- Champollion ontcijfert de Egyptische hiëroglyfen op de steen van Rosette.
1822
- Oprichting van de “Algemene Nederlandse Maatschappij ter Begunstiging van de Volksvlijt”. Deze maatschappij ontstaat op initiatief van koning Willem I, en zal later leiden tot de “Société Générale”.
- Er worden maatregelen genomen tegen het bijzonder onderwijs, dat uitsluitend mag worden ingericht en gegeven mits een speciale toelating. Staatsathenea en openbare lagere scholen worden de stelregel. In Haarlem en Lier worden normaalscholen geopend.
- Het Amortisatiesyndicaat wordt opgericht, met de bedoeling om de fondsen die bedoeld zijn om de staatsschuld te delgen, ook te centraliseren. In werkelijkheid gebruikt de koning het fonds om uitgaven te doen zonder die aan het parlement voor te leggen.
1823
- In Rotterdam richt G.M. Roentgen de “Nederlandse Stoombootmaatschappij” op, nadat hij een verbetering op de stoommachine heeft uitgevonden. De maatschappij opent in 1825 een nieuwe scheepswerf in Feijenoord.
1824
- De “NV Nederlandse Handelsmaatschappij” wordt opgericht. Koning Willem investeert in deze maatschappij 4 miljoen gulden voor een periode van 20 jaar. Er wordt een dividend van 4,5 % gegarandeerd. Deze maatschappij moet er voor zorgen dat Nederland terug een belangrijke plaats inneemt in de wereldhandel.
Vanaf 1830 zal de maatschappij vnl. handel voeren met Nederlands-Indië.
1825
- Koning Willem I laat een koninklijk besluit (van 1825) uitvaardigen dat alleen de koning bevoegd maakt om een familienaam (geslachtsnaam) te wijzigen.
- Frederik der Nederlanden (°1797 +1881) huwt met prinses Louise, de dochter van koning Frederik Willem III van Pruisen.
- Richard Hol (°1825 Amsterdam +1904 Utrecht), Nederlands musicus. Hij schrijft o.a. de opera “Floris V” en koorballades, waaronder “De vliegende Hollander”.
- Paul van Vlissingen sticht de “Amsterdamse Stoombootmaatschappij”. Twee jaar later zal hij deze uitbreiden met een machinefabriek, en in 1845 gaat hij ook spoorwegmateriaal fabriceren.
1826
- Oprichting van de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda, waar men de opleiding tot beroepsofficier kan volgen.
1827
- Officiële opening van het kanaal Gent-Terneuzen. Het zeekanaal verbindt de haven van Gent met de Westerschelde, en is ongeveer 32 km lang.
1828
- Katholieken en liberalen sluiten het “Monsterverbond”. In perscampagnes worden tal van petities georganiseerd, zowel aan katholieke als liberale kant. De voornaamste bedoeling is om de grootste grieven voor iedereen weg te nemen.
Er is nog geen gedachte voor onafhankelijkheid, of aansluiting bij Frankrijk. Een administratieve scheiding van Nederland ligt dan weer wel in de bedoeling. - Geboorte van Johan Hendrik van Dale (°15 feb 1828 Sluis +19 mei 1872 Sluis), hoofdonderwijzer en archivaris, grondlegger van het “Nieuw WoordenBoek der Nederlandse Taal”.
1829
- In de Tweede Kamer wordt de begroting verworpen, als signaal tegen de Nederlandse koning.Hoewel koning Willem I geneigd schijnt om toe te geven aan de vragen, blijkt het niet mogelijk om langs parlementaire weg en officiële beslissingen de grieven weg te nemen.
- Een gevolg is een tweede beweging van petities, waaraan dit keer ook de geestelijkheid deelneemt.
- De Brouckère lanceert een motie voor persvrijheid en één voor de invoering van juryrechtspraak. Beide moties worden echter verworpen.
1830
- Willem I matigt de perswet, de taalbesluiten en het onderwijs.
- jul: als gevolg van de revolutie in Parijs, breken in Wallonië hier en daar relletjes uit.
- Dirk Donker Curtius (°20 okt 1792 ‘s Hertogenbosch +17 jul 1864 Spa), staatsman, begeeft zich van Brussel naar ‘s Gravenhage om Willem I van de grieven van de Belgen op de hoogte te brengen.
- 25 aug – Belgische Revolutie: opstand tegen het bestuur van Willem I der Nederland. De relletjes vinden vooral plaats na de opvoering van “La Muette de Portici” (van Daniel François Esprit Aubert), ter gelegenheid van de verjaardag van Willem I der Nederlanden in de Muntschouwburg in Brussel. Het is de aria “Amour sacrée de la Patrie” die opruiend werkt. Frederik der Nederlanden probeert tevergeefs Brussel te bezetten. De eerste relletjes spelen zich vooral af rond het huis van Van Maanen; hij is minister van Justitie, en dus verantwoordelijk voor de persprocessen. Uiteindelijk dragen de opstandjes een eerder proletarische en sociale boodschap, dit waarschijnlijk mee als gevolg van de heersende industriële crisis.
- 27 aug: vorming van een burgerwacht, om verdere vernielingen te voorkomen. Hierdoor krijgen de notabelen de macht in handen. Ook in Luik breken nu onlusten uit.
- 28 aug: de notabelen van Brussel, Luik en andere steden komen samen in de Staten-Generaal. Ze willen beslissingen nemen en (laten) uitvoeren om eindelijk alle grieven weg te nemen. Ze sturen aan op een democratische uitvoering van de grondwet. Ze sturen D’Hoogvorst, Van de Weyer en Gendebienn met een verzoekschrift hierover naar Den Haag.
- Het gevolg is dat Den Haag besluit om prins Willem en prins Frederik met een leger van 3.000 soldaten naar Brussel te sturen.
- 30 aug: prins Willem spreekt in Vilvoorde met de Brusselse notabelen. Deze herhalen hun eis om oplossing te bieden voor de opgesomde grieven. Prins Willem gaat daarna – zonder zijn leger – naar Brussel.
- 1 sep: afgevaardigden van de Staten-Generaal (waaronder Brouckère) spreken met de kroonprins, en overtuigen hem dat een bestuurlijke scheiding mogelijk een oplossing zou zijn. Minister van Justitie Van Maanen neemt ontslag.
- 5 sep: proclamatie van koning Willem: de Staten-Generaal moeten beslissen over een grondwetswijziging of een bestuurlijke scheiding. Koning Willem wisselt gedachten uit met de grote mogendheden in Europa, met de vraag of wijzigingen nodig zijn aan de 8 Artikelen die in Londen werden neergeschreven (op 21 juni 1814).
- 23 sep: prins Frederik probeert Brussel te bezetten, maar zal zich na 3 dagen van straatgevechten moeten terugtrekken.
- 24 sep: provisionele regering grijpt de macht – Nederlandse soldaten vallen binnen, worden teruggeslagen bij Brussel maar houden Antwerpen in de greep. Het voorlopige bewind bestaat o.a. uit Gendebien, Van de Weyer, Rogier, de Mérode en De Potter).
- einde sep: de Staten-Generaal in Den Haag spreken zich uit voor een bestuurlijke scheiding, maar de beslissing komt te laat. De Hollanders worden intussen uit België verdreven.
- Chassé houdt de citadel van Antwerpen voor de Hollanders bezet. Generaal Dibbits houdt Maastricht in handen voor de Hollanders.
- begin okt: de prins van Oranje probeert – tevergeefs – zich aan het hoofd van de Belgische onafhankelijkheidsbeweging te zetten.
- 4 okt: de scheiding van België en Nederland wordt door het voorlopige bewind uitgeroepen. Er wordt opgeroepen tot een Nationaal Congres.
- 4 nov: de grote mogendheden komen bijeen in Londen. De raad bestaat uit afgevaardigden van Engeland, Frankrijk, Oostenrijk, Pruisen en Rusland. Alleen tsaar Nicolaas I van Rusland wil eventueel tussenkomen voor Nederland. Hij moet dit voorstel echter laten varen vanwege de Poolse opstand. Het gevolg is dat een wapenstilstand wordt afgekondigd, die zowel door Nederland als door België wordt aanvaard. In december zal het koninkrijk der Nederlanden ontbonden worden verklaard.
- 10 nov: bijeenkomst van het Nationaal Congres in Brussel. Het Congres werd verkozen via censuskiesrecht.
- 18 nov: onafhankelijkheidsverklaring, uitgeroepen door het Nationaal Congres.
- 24 nov: het huis van Oranje wordt van de Belgische troon uitgesloten.
1831
- jan: de Conferentie van London erkent de nieuwe staat België.
Ze vaardigt de januari-protocollen uit, die de afscheiding van België regelen, en waardoor België wordt afgescheiden van Nederland. De protocollen worden aanvaard door koning Willem I, maar worden verworpen door het Belgische Nationale Congres, omdat Nederland de grenzen van 1790 zal behouden, dat het Luxemburg zal behouden en dat België 16/31 van de staatsschuld moet overnemen. - 3 feb: hertog de Nemours, de tweede zoon van koning Louis-Philippe van Frankrijk, wordt door het Nationale Congres verkozen als nieuwe soeverein. Engeland is het echter niet eens met deze keuze, en de hertog de Nemours weigert. Baron Surlet de Chokier neemt het regentschap van de nieuwe staat op zich.
- 7 feb: de Belgische grondwet wordt afgekondigd. Ze voorziet in een parlementaire monarchie met twee Kamers: een Senaat verkozen uit de aristocratie, en een Kamer van Afgevaardigden. Beide worden verkozen door censuskiezers. Er vormt zich een katholiek-liberale alliantie (tot 1840), en de ministers zijn verantwoording verschuldigd aan de Kamers (in het Nederlandse stelsel is deze verantwoordelijkheidsplicht nog steeds naar de koning gericht).
- Commandant Van Speyk sterft een heldendood als hij een kanonneerboot laat ontploffen op de Schelde, als dit schip in Belgische handen dreigt te vallen.
- 4 jun: Leopold van Saksen-Coburg (°16 dec 1790 Coburg +10 dec 186 Laken) wordt gekozen tot koning der Belgen. Hij zal deze functie pas aanvaarden nadat in de 18 artikelen van juni de scheidingsvoorwaarden tussen Nederland en België zijn gewijzigd, ten gunste van België, en de Belgen die ook aanvaarden. Koning Willem I verwerpt deze voorwaarden echter.
- 21 jul: koning Leopold I van Saksen-Coburg doet als 1ste koning van België zijn intrede in De Panne, en legt de eed af. Hij voert het bewind tot 1865. Hij is de jongste zoon van hertog Franz van Saksen – Coburg, en huwde op 2 mei 1816 met Charlotte, de dochter van koning George IV van Engeland. Charlotte overleed echter in nov 1817 bij de bevalling van een doodgeboren kind.
Leopold hertrouwde op 9 aug 1832 met Louise Marie, de dochter van de Franse koning Louis Philippe. Ze kregen 4 kinderen: Lodewijk Filips, Leopold, Filips en Charlotte.
Hij wees een eerder aanbod voor de Griekse kroon af in 1830. - 2-12 aug: de Tiendaagse Veldtocht: het Nederlandse leger verslaat de Belgen nabij Hasselt en nabij Leuven. Een Frans leger dat wordt aangevoerd door maarschalk Gérard, verdrijft de Nederlandse troepen, die zich moeten terugtrekken.
- okt: de 24 artikelen van oktober die het Londense congres uitvaardigt, bevatten betere voorwaarden voor Nederland. Hierover wordt nog fel gediscuteerd, maar de artikelen worden uiteindelijk aangenomen in het Belgische parlement. Koning Willem I verwerpt de artikelen echter opnieuw. Een deel van Luxemburg wordt aan België overgedragen.
1832
- Engeland en Frankrijk sommeren koning Willem I om de nog bezette gebieden op Belgisch grondgebied over te geven. Koning Willem weigert, met als gevolg dat de grote Europese mogendheden een embargo opleggen op de Nederlandse schepen. Ze blokkeren de Nederlandse havens.
- 4 dec: Maarschalk Gérard (°1773 +1852) verovert met een Frans leger de citadel van Antwerpen. Hij laat de kanonnen gedurende 19 dagen salvo’s afschieten op de stadsverdediging.
- 23 dec: capitulatie van de Nederlanders.
1833
- 21 mei: de Londense Conventie tussen Engeland, Frankrijk en Nederland. Het gevolg is een wapenstilstand, met handhaving van het actuele status-quo. Dus houdt België Luxemburg en Limburg bezet, maar Engeland en Frankrijk zullen het embargo tegen Nederland opheffen.
- Zowel België als Nederland zorgt ervoor dat de troepen op sterkte blijven.
1834
- De “Afscheiding” geeft het ontstaan van een calvinistische kerkgemeenschap in Luxemburg. De afgescheidenen (ds. de Cock en ds. Scholte) vinden de Grote Kerk niet streng genoeg.
- De regering treedt echter op en onderneemt maatregelen.
1835
- Heel wat Afrikaanssprekende calvinistische boeren vertrekken uit de Britse kaapkolonie. Ze steken de Oranjerivier over, en stichten Oranje Vrijstaat (Transvaal).
1836
- Oprichting van de Belgische Posterijen. Daarnaast blijven een aantal privébodes werkzaam, en zelfs de bodes van het kanton worden voorgedragen voor de functie als landelijke postbode.
1837
- De “Arnhemse Courant” verschijnt en is de eerste krant van duidelijk liberale strekking in Nederland.
- Potgieter richt “De Gids” op, bedoeld als algemeen kritisch literair tijdschrift.
1838
- Koning Willem I verklaart zich bereid om de 24 artikelen van Londen van oktober 1831 te aanvaarden.
- In Nederland worden het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Koophandel en de Burgerlijke Rechtsvordering ingevoerd. Deze vervangen de Code Napoléon, die in 1811 werd ingevoerd.
1839
- Vrede – Nederland erkent de Belgische onafhankelijkheid en sluit het Eindverdrag. Het laatste wordt pas na grote discussies in het Belgische parlement aanvaard. Ze willen nl. de Limburgers en de Luxemburgers niet “uitleveren aan de vrees”.1. Limburg en Luxemburg worden verdeeld. Koning Willem I blijft groothertog van Luxemburg.3. België zal voor altijd neutraal blijven. De neutraliteit wordt gegarandeerd door de grote mogendheden.
- 4. Belgiëmoet jaarlijks 5 miljoen gulden betalen als rente voor de staatsschuld (aan Nederland).
- 2. Nederlands Limburg en Luxemburg worden lid van de Duitse Bond.
- Voornaamste bepalingen:
- Liberalen en katholieken zullen nog tot 1847 blijven samenwerken in unionistische kabinetten. Het enthousiasme neemt echter met de jaren af. Dit komt aan de ene kant doordat de paus de stellingen van Lamenais (uit 1831) veroordeelt, en aan de andere kant omdat een aantal oud-orangisten zich bij de liberalen aansluiten. De laatsten zijn anti-clericaal. Zo ook de vrijmetselaarsloges, waar tal van liberalen lid van zijn. Dit is uiteraard niet naar de zin van de bisschoppen.
- Anton Reinhard Falck (°19 mar 1777 Utrecht +16 mar 1843 Brussel), Nederlands staatsman, wordt vertegenwoordiger van de koning der Nederlanden in Brussel.
- De eerste Nederlandse spoorweg wordt in gebruik genomen, tussen Haarlem en Amsterdam.
- Het westelijk deel van het hertogdom Luxemburg wordt bij België gevoegd als provincie Luxemburg. Het oostelijke deel blijft grootherdogdom, onder bestuur van de Nederlandse koning Willem III (tot 1890).
1840
- Er wordt in België een petitie overgemaakt aan de Kamer, om meer rechten te geven aan het gebruik van het Nederlands. Uiteraard zonder resultaat.
- Een grondwetsherziening dringt zich op, als gevolg van de afscheiding van België. Een aantal staatslieden zien hier de mogelijkheid om verregaande hervormingen door te voeren. Dit zijn o.a. de liberalen Thorbecke en Doncker-Curtius, de katholieken Van Sasse van Ysselt en Le Sage ten Broek, en ook de anti-revolutionair Groen van Prinsterer. Koning Willem is echter geen voorstander van hervormingen, en wijst de herziening af. Wel wordt de strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid ingevoerd. Hierdoor komt alleen de rechtmatigheid (en niet de doelmatigheid) van het ministeriëel beleid in aanmerking voor beoordeling door de Kamer.
- Er wordt een giftige campagne gevoerd tegen koning Willem I, naar aanleiding van zijn huwelijksplannen met een katholieke Belgische gravin (Henriette d’Oultremont). De Koning doet troonsafstand, ten gunste van zijn zoon.
- Willem II wordt koning, ook van Luxemburg (tot 1849). Hij is gehuwd met Anna Paulowna (°1795 +1865), dochter van Paul I van Rusland.
1841
- Er wordt een officiële Vlaamse spelling vastgelegd, die nauw aansluit bij het Nederlands.
- Prins Willem I trouwt met Henriette d’Oultremont (“Jetje Dondermond”).
- De Nederlandse staat wordt bedreigd met een verkapt staatsbankroet door liquidatie van de uitgestelde staatsschuld.
- De “Afgescheidenen” van de Hervormde Kerk (1834) worden erkend, maar emigreren in groten getale naar de Verenigde Staten, met name Michigan en Iowa.
1842
- België en Nederland sluiten een definitief traktaat over de staatsschuld, wat nog niet leidt tot het bijleggen van alle geschillen tussen de twee naties.
- De Hervormde Kerk wordt bevrijd van staatstoezicht en -inmenging, op grond van het reglement van 1816.
1843
- Ingebruikname van de spoorlijn Antwerpen – Keulen, nadat deze “IJzeren Rijn” voltooid is. De Belgische staat heeft nu 559 km spoor aangelegd. Een gevolg van de ingebruikname van de IJzeren Rijn, is dat Nederland de tol op de Rijn geleidelijk zal afschaffen.
- Floris Adriaan Van Hall (°15 mei 1791 Amsterdam +29 mar 1866 ’s Gravenhage), Nederlands liberaal staatsman, wordt minister van Financiën (tot 1847).
- Prins Willem I overlijdt.
1844
- De staatsfinanciën worden gesaneerd (F. van Hall), door het uitschrijven van een staatslening tegen lage rente. Het gevolg is dat ook de rentevoeten voor andere schulden dalen, waardoor de begroting iets meer in evenwicht kan worden gebracht.
- Het “Voorstel van de Negen Mannen”, met de bedoeling een grondwetsherziening te beginnen. Dit voorstel wordt o.a. opgesteld door Thorbecke, Luzac, de Kempenaer, Storm… Het voorstel wordt echter zelfs niet in overweging genomen, omdat een meerderheid van de Kamerleden vindt dat een dergelijk wetsvoorstel moet uitgaan van de koning.
1845
- De aardappeloogst mislukt in Nederland. Een gevolg is dat de vrijhandel in graan wordt ingevoerd, om het voedseltekort te beperken. Er worden wel schaalrechten ingevoerd, een vorm van accijnzen, die op 1 okt 1847 weer wordt afgeschaft en vervangen door een vrijhandelstarief.
1846
- Door de grote hongerperiode (tot 1848) beginnen de emigraties naar Amerika en Canada.
1847
- Vanwege de hoge prijzen van de levensmiddelen en de hoge werkeloosheid, breken in het noorden van het land relletjes uit.
- Door de regering worden 27 wetsontwerpen ingediend, met de bedoeling de grondwet te wijzigen. Het zijn vnl. technische aanpassingen. De wijzigingen komen niet tegemoet aan de verwachtingen van de liberalen (Thorbecke) en de katholieken.
1848
- Een gevolg van de Februarirevolutie in Parijs (en andere Europese steden) is het ontstaan van relletjes in Amsterdam en in Den Haag.
- Het verslag van de Maartrevolutie in Berlijn, veranderen de houding van de koning van conservatief naar liberaal. Buiten weten van zijn ministers om, spreekt hij met de Kamervoorzitter over grondwetswijzigingen.
- 17 mar: een grondwetsherzieningscommissie wordt ingesteld, bestaande uit Thorbecke, Luzac, Donker Curtius, De Kempenaer en Storm. Tegelijk wordt het kabinet G. Schimmelpenninck gevormd en ingesteld, wat Thorbecke dan weer beschouwt als een intrige die tegen hem gericht is.
- 13 mei: Schimmelpenninck kan de ontwerpen van de commissie ter wijziging van de grondwet niet tegenhouden, en neemt ontslag.
- 3 nov: de nieuwe grondwet wordt afgekondigd. Belangrijkste wijzigingen zijn:
-
- de Tweede Kamer, de Provinciale Staten en de Gemeenteraden worden rechtstreeks gekozen volgens censuskiesrecht. De Tweede Kamer krijgt het recht van amendement, interpellatie en enquête.
- de Eerste Kamer wordt gekozen door de Provinciale Staten uit de hoogstaangeslagenen in belastingen.
- alle vergaderingen van vertegenwoordigende instellingen worden openbaar.
- ministeriële verantwoordelijkheid aan het parlement wordt ingevoerd. De koning is onschendbaar, maar de ministers zijn verantwoordelijk.
- vrijheid van onderwijs – de regering moet voorzien in voldoende beschikbaarheid van lager onderwijs. Vrijheid van vereniging en vergadering, vrijheid van meningsuiting en van drukpers, vrijheid van godsdienst.
1849
- Voor de eerste keer wordt een Nederlands congres ingericht, waar Vlamingen en Nederlanders elkaar kunnen ontmoeten.
- Willem III komt op de troon (hij sterft later zonder mannelijke erfgenaam, waardoor het groothertogdom Luxemburg naar het huis Nassau overgaat). Willem III wordt ook koning van Luxemburg (tot 1890).
- Vorming van het eerste kabinet Thorbecke, die heel moeizaam verloopt, omdat koning Willem III weinig sympathie voor de nieuwe eerste minister betoont.
1850
- Willem Frederik Hendrik (de Zeevaarder) I der Nederlanden (°13 jun 1820 Soestdijk +13 jan 1879 Wolferdinge LU), zoon van koning Willem II, wordt stadhouder van het groothertogdom Luxemburg.
- Minister van Bosse vaardigt nieuwe scheepvaartwetten uit, die de bevoordeling van Nederlandse schepen opheft. Bijna alle doorvoertol-rechten op de Rijn en de IJssel worden opgeheven.
- Instelling van de Postwet, die het monopolie van posterijen aan de Staat vastlegt. Vanaf 1852 zal men brieven al op voorhand mogen frankeren met postzegels.
1851
- Prins Alexander wordt geboren (jongste zoon van koning Willem III).
- Invoering van de Gemeentewet, en de Onteigeningswet. Deze laatste is nodig, i.v.m. de aanleg van het spoorwegnet.
1852
- 16 jan – conventie van Sandrivier: Groot Brittannië erkent Transvaal als onfhankelijke Zuid-Afrikaanse Republiek.
1853
- mar: herstel van de kerkelijke hiërarchie. Er komen 5 bisdommen: Utrecht, Haarlem, ’s Hertogenbosch, Roermond en Breda.
- De Aprilbeweging: protestantse beweging in Nederland tegen het herstel van de katholieke hiërarchie. Zij vrezen voor inquisitie en Roomse overheersing. De koning sympathiseert met de protestanten, wat leidt tot het ontslag van Thorbecke (ondanks de goedkeuring van diens beleid door de Kamer).
- Het kabinet Van Hall wordt ingesteld.
- Geboorte van Vincent Van Gogh (°30 mar 1853 Zundert +29 jul 1890 Auvers-sur-Oise). Hij werkt in Den Haag, Antwerpen, Parijs en Arles, en is een voorloper van het expressionisme. Van hem zijn vooral landschappen en portretten bekend, waaronder “De Aardappeleters” en “De Irissen”.
- Floris Adriaan Van Hall (°15 mei 1791 Amsterdam +29 mar 1866 ’s Gravenhage), wordt minister van Buitenlandse Zaken (tot 1856).
1854
- Geboorte van Cornelis Lely (°1854 Amsterdam +1929 ’s Gravenhage), Nederlands ingenieur en later ook minister van Waterstaat. Hij is de ontwerper van de drooglegging van de Zuiderzee.
1855
- Geboorte van K.C. Gillette (°1855 +1932), vindt later een apparaat met veiligheidsscheermesjes uit.
1856
- Het kabinet van Van Hall komt ten val, ten gevolge van algemene verontwaardiging over het wetsontwerp voor het lager onderwijs (van Reenen).
- Opmerkingen i.v.m. openbare gezindte-scholen worden echter niet gesteund, en het kabinet houdt vast aan neutrale openbare lagere scholen (v.w.b. godsdienst).
- Het minderheidskabinet van Van der Brugghen wordt ingezworen (tot 1858).
Ze nemen het wetsvoorstel van Van Reenen over.
1857
- De schoolwet van Van Rappard wordt van kracht.
1858
- Emma der Nederlanden, de latere koningin – moeder, wordt geboren (°2 aug 1858 Arolsen DE +20 mar 1934 ’s Gravenhage).
1859
- De spoorwegwet van Van Hall wordt aangenomen. Hierdoor zal de Staat het spoorwegnet aanleggen, maar de exploitatie zal een particulier initiatief worden. De aanleg van een spoorwegnet zal de economie ten goede komen.
- Willem Kloos (°6 mei 1859 Amsterdam +31 mar 1938 ’s Gravenhage), Nederlands letterkundige. Hernieuwer van de literaire kunst, en mede-oprichter van de “Tachtigers” in 1885.
1860
- Frederik Van Eeden (°3 apr 1860 Haarlem +16 jun 1932 Bussum). Arts en letterkundige, o.a. bekend door “De kleine Johannes” en “Van de koele meren des doods”. Hij wordt katholiek in 1922 en is mede oprichter van “De Nieuwe Gids”.
- Eduard Douwes Dekker (°3 mar 1820 Amsterdam +19 feb 1887 Nieder-Ingelheim), Nederlands auteur, geeft onder de naam Multatuli “Max Havelaar” uit, een roman die een aanklacht is tegen de koloniale onderdrukking van Indonesië door de Nederlanders.
- Floris Adriaan Van Hall (°15 mei 1791 Amsterdam +29 mar 1866 ’s Gravenhage) wordt minister van Financiën (tot 1861).
1861
- België koopt van de Nederlands het tolrecht op de beneden-Schelde af, waardoor een vrije doorgang naar de zee wordt verzekerd.
1862
- Een verdere verlaging van in- en uitvoerrechten leiden tot een algemeen vrijhandelstarief.
1863
- Invoering van de wet Thorbecke voor het Middelbaar Onderwijs.
- Geboorte van Louis Couperus (°10 jun 1864 ‘s Gravenhage +16 jul 1923 Rheden), romanschrijver, over situaties in de betere kringen.
- Het Kreekrak, een watergeul tussen Zuid Beveland en Noord Brabant, wordt afgesloten.
1864
- Door de pauselijke encycliek “Quanta Cura” van paus Pius IX en de toevoeging “Syllabus Errorum” wordt de politieke samenwerking tussen katholieken en liberalen stroever.
1865
- Stichting van het Leger des Heils in Londen, door W. Booth. Het is een internationale religieuze en caritatieve vereniging, met als doel sociaal hulpbetoon. De structuur is geënt op het leger: er zijn commandanten, officieren en soldaten.
1866
- Eerste minister Thorbecke heeft een conflict met de minister van Financiën van de Putte. De laatste wil het cultuurstelsel in Nederlands-Indië afschaffen als zijnde in strijd met de liberale beginselen. Thorbecke beweert echter de opbrengsten nog niet te kunnen missen i.v.m. afbetaling van de staatsschuld, alsook vanwege de kosten die de aanleg van het spoorwegnet met zich meebrengen. Hij treedt af.
- 17 sep: de minister van Koloniën Mijer treedt af, en wordt bijna onmiddellijk daarna benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië.
- 27 sep: de motie-Kochenius wordt aangenomen. In deze motie wordt de gang van zaken aangeklaagd, de manier waarop Mijer zichzelf in een begeerde betrekking heeft laten benoemen. De Kamer wordt ontbonden.
- 10 okt: koning Willem III verzoekt zijn burgers om een volksvertegenwoordiging te kiezen in overeenstemming met de regering.
- 31 okt: er worden nieuwe verkiezingen gehouden. In de nieuw verkozen Kamer keren een aantal liberalen niet meer terug.
- Tijdens de Pruisisch-Oostenrijkse Bruderkrieg blijven Luxemburg en Limburg neutraal, ondanks het feit dat ze lid zijn van de Duitse Bond.
- Het minderheidskabinet Van Zuylen Van Nijevelt wordt ingezworen (tot 1868). Gedurende deze legislatuur zal worden beslist over de vraag of een minister zijn ambt mag blijven bekleden, als dat tegen de wensen van de meerderheid in de Kamer indruist.
1867
- Een poging van Willem III van Oranje om Luxemburg aan Napoleon III te verkopen wordt door Bismarck’s ongenoegen gedwarsboomd. Het idee leidt tot een internationale crisis, en de kwestie zal worden geregeld in een conferentie in Londen.
- 11 mei: Luxemburg en Limburg worden vrijgemaakt uit de Duitse Bond. De neutraliteit van Luxemburg wordt zowel door de grote mogendheden als door Nederland gewaarborgd.
- 26 nov: de Kamer verwerpt de begroting van Buitenlandse Zaken, omdat ze niet tevreden is over de neutraliteit van Luxemburg. Als gevolg wordt de Kamer ontbonden, maar de koning weigert het ontslag van het Kabinet.
Luxemburg wordt dus onafhankelijk van Nederland.
1868
- 23 jan: de nieuwe verkiezingen versterken de oppositie in de Kamer.
- 23 mar: de motie van Blussé wordt aangenomen. Deze motie zegt dat geen enkel landsbelang heeft gevoerd tot de eerdere ontbinding van de Kamer.
- 28 apr: de begroting van Buitenlandse Zaken wordt opnieuw verworpen, en als gevolg hiervan treedt enkele weken later het ministerie opnieuw af.
- Een officiëel schrijven van de Nederlandse bisschoppen wijst de openbare scholen af. Hierdoor vergroot de politieke kloof tussen liberalen en katholieken.
1869
- De afschaffing van de dagbladzegel maakt een krant goedkoper, waardoor een groter lezerspubliek kan worden bereikt.
1870
- Aletta Jacobs krijgt toegang tot de HBS, de eerste keer dat een vrouw in een dergelijk ambt wordt toegelaten.
- In Nederlands-Indië wordt het cultuurstelsel afgeschaft.
- In eigen land wordt de doodstraf afgeschaft.
- Via mobilisatie worden soldaten geronseld om tijdens de Frans-Duitse oorlog de neutraliteit van Nederland te handhaven.
1871
- Het derde kabinet Thorbecke neemt plaats (tot 1872).
Bij de mobilisatie van het vorige jaar zijn tal van gebreken aan het licht gekomen, en men zet verbetering defensie op de agenda. - Het Nederlands gezantschap bij het Vaticaan wordt opgezegd. De breuk tussen de liberalen en de katholieken wordt hierdoor vergroot.
- Het “Algemeen Nederlands Werkliedenverbond” wordt opgericht. Meubelmaker De Heldt staat aan het hoofd. Het verbond wil de arbeidstoestanden verbeteren langs wettelijke weg. Zij wijzen staking als drukkingsmiddel af.
1872
- Minister Thorbecke overlijdt.
- Het coalitieverbod wordt afgeschaft. Hierdoor wordt het wettelijk mogelijk om vakverenigingen op te richten, en ontstaat het recht op staken.
- De Nieuwe Waterweg wordt in gebruik genomen. Dit is het begin van de bloei van de Rotterdamse haven.
1873
- Atjeh Oorlog (1873-1874).
- Stichting van “Heineken’s Bierbrouwerij Maatschappij”, verkregen door G.A Heineken in 1864 in Amsterdam.
- Oprichting van de Holland – Amerikalijn, een ferrydienst met stoomboten, vertrekkende uit Rotterdam.
- Als gevolg van het teruglopen van de economische groei, stijgt de werkloosheid en groeien de lonen niet meer mee. Faillissementen blijven niet achterwege.
1874
- De Initiatiefwet van Van Houten verbiedt fabrieksarbeid voor kinderen onder de 12 jaar.
1875
- De Gouden Standaard wordt ingevoerd door het gouden Tientje. Zilveren munten worden niet meer aangemaakt, maar de zilveren guldens en rijksdaalders behouden hun betaalkracht.
1876
- Het Noordzeekanaal wordt in gebruik genomen.
- Het Patrimonium voor Protestantse Vaklieden wordt opgericht. In eerste instantie is dit geen echte vakvereniging.
- De Hoger-Onderwijswet treedt in werking. Hierdoor wordt o.a. de oprichting van vrije universiteiten mogelijk. Ook het atheneum van Amsterdam wordt omgevormd tot universiteit, en de Latijnse School wordt een gymnasium.
- Geboorte van Margareta Zelle of Mata Hari (°7 aug 1876 Leeuwarden +15 okt 1917 Vincennes), Nederlandse danseres en avonturierster. Ze gaf zich uit voor een Javaanse danseres; haar naam betekent in het Maleisisch “oog van de dageraad” of de zon. Ze treedt in WO I in Frankrijk op als Duitse spionne, wordt gearresteerd en gefusilleerd.
1877
- Geboorte van André Maginot (°1877 +1932), minister van Oorlog in WO I
1878
- Kapeyne van de Coppello presenteert zijn wet op het Lager Onderwijs. Hierdoor wordt voorzien in een betere opleiding tot onderwijzer, komen er verbeteringen in en meer toezicht op het onderwijs zelf. Er is geen ruimte voor subsidiëring van het bijzonder onderwijs.
Er wordt een petitie gehouden (die levert 300.000 handtekeningen op) en aan koning Willem overhandigd, om de wet niet de steunen. De koning gaat echter niet in op dit verzoek. - Begin van de crisis in de landbouw. De prijs van het graan daalt spectaculair doordat zowel Amerika als Rusland in grote hoeveelheden graan beginnen uit te voeren. Hierdoor raakt Nederlande de Engelse markt als klant kwijt. Door oprichting van coöperatieven (melkfabrieken, de boerenleenbank) en door specialisatie (teelt van bloembollen, tuinbouw) probeert men de crisis het hoofd te bieden. Ook landbouwonderwijs moet in de toekomst verbetering brengen. Veel boeren trekken echter naar de stad om een ander beroep uit te gaan oefenen, of emigreren.
- Oprichting van de Anti-Revolutionaire Partij. Deze partij is strak georganiseerd volgens het “Program” van Abraham Kuyper.
1879
- Koning Willem III trouwt met de 20-jarige Emma der Nederlanden (Emma van Waldeck-Pyrmont).
1880
- De Vrije Universiteit wordt opgericht, op initiatief van Abraham Kuyper.
- 31 aug: prinses Wilhelmina wordt geboren. Zij is het enige kind in het tweede huwelijk van koning Willem III.
1881
- De Sociaal-Democratische Bond wordt opgericht door H. Gerhard en F. Domela Nieuwenhuis. Hun tendens is eerder socialistisch (niet Marxistisch) en de bond geeft het blad “Recht voor Allen” uit.
1882
- Minister van Binnenlandse Zaken Willem Six (liberaal) treedt af op 10 februari 1882.
- Britse mariniers bezetten het Suez-kanaal.
1883
- Het kabinet Van Lynden Van Sandenburg treedt af.
1884
- Oprichting van de Koninklijke Nederlandse Petroleummaatschappij in Noord Sumatra.
- Prins Alexander, de oudste zoon van koning Willem III (uit zijn eerste huwelijk) overlijdt.
Hierdoor wordt prinses Wilhelmina troonopvolgster. - Door het overlijden van prins Alexander, zou het wel eens kunnen dat een lang regentschap noodzakelijk is. Prins Frederik stierf in 1881, en kroonprins Willem stierf in 1879. Prinses Wilhelmina is nog maar 4 jaar. Vandaar een grondwetswijziging, die het mogelijk maakt dat er grondwetswijzigingen worden doorgevoerd in tijden van regentschap (wat voordien niet kon).
1885
- De Liberale Unie wordt opgericht, en is eerder een bond van kiesverenigingen dan een politieke partij.
- Oprichting van de “Tachtigers” in (1885 – 1890), mede onder impuls van Willem Kloos. Volgens hem is kunst “de allerindividueelste uitdrukking van de allerindividueelste emotie”.
- Vincent Willem van Gogh (°30 mar 1853 Zundert +29 jul 1890 Auvers-sur-Oise), Nederlands schilder, maakt het werk “de aardappeleters”.
1886
- Geboorte van Willem Drees (°5 jul 1886 Amsterdam +14 mei 1988 ’s Gravenhage), Nederlands staatsman. Minister van sociale zaken (1945-1948). Eerste minister van 1948 tot 1958.
- De regering (kabinet Heemskerk Azn.) organiseert een peiling naar de toestand van de arbeiders in de fabrieken en werkplaatsen.
- Invoering van de Markenwet: de gemene gronden zullen verdeeld worden, zodra één markegenoot het vordert.
- Het strafwetboek naar het model Modderman wordt ingevoerd. Hierdoor is het laatste wetboek volgens de Code Napoléon verdwenen.
- In Amsterdam breekt het Palingoproer uit.
- De “Doleantie” geeft het ontstaan van een calvinistische kerkgemeenschap. Abraham Kuyper stelt zich aan het hoofd van de “Dolerenden binnen de Nederduits Hervormde Kerk”.
- Domela Nieuwenhuis wordt tot gevangenisstraf veroordeeld, omwille van een artikel met de titel “De koning komt”.
1887
- Er vindt een grondwetsherziening plaats, met als voornaamste bepalingen:2. de Tweede Kamer wordt op 100 leden gebracht; ze zullen om de 4 jaar aftreden. Het aantal leden van de Eerste Kamer wordt naar 50 gebracht. Voor de Eerste Kamer komen vanaf nu ook diegenen die een hoog ambt hebben bekleed in aanmerking als kandidaat.
- Deze wijzigingen hebben teleurstelling van de socialisten als gevolg, omdat zij gestreefd hebben naar een algemeen kiesrecht.
- 1. het censuskiesrecht wordt afgeschaft. Het kiesrecht wordt voortaan gekoppeld aan kentekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand. Deze kentekenen moetn nog uitdrukkelijk worden bepaald, en het kiesrecht beperkt zich voor mannen. (Op deze manier probeert men de vrouwenemancipatie dwars te liggen en de vrouwen het kiesrecht te ontzeggen.)
1888
- Nederland organiseert verkiezingen volgens de bepalingen van 1887 (terwijl deze nieuwe kieswet eigenlijk nog moet worden ingesteld). Het aantal kiezers is verdrievoudigd (300.000), met als resultaat een rechtse meerderheid. Het rechtse kabinet Mackay wordt gevormd.
- Domela Nieuwenhuis wordt gekozen als eerste socialist.
- In Nederland wordt de Rooms-Katholieke Werkliedenvereniging opgericht, onder aanmoediging van priester Ariëns.
1889
- Oprichting van de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB).
- Baron Aeneas Mackay (°1838 +1919), Nederlands staatsman, is minister president en voert de wet op het Lager Onderwijs in. Hierdoor wordt subsidiëring aan bijzondere scholen mogelijk met een gelijke rijksbijdrage als die voor de openbare scholen.
- Ook de nieuwe Arbeidswet (van Ruys de Beerenbrouck) komt in voege, verbiedt kinderarbeid en reglementeert de arbeid van jeugdige personen (tot 16 jaar) en vrouwen.
Er wordt een arbeidsinspectie ingesteld, om controle uit te oefenen op de uitvoering van de nieuwe arbeidswetgeving. - Herman Gorter (°26 nov 1864 Wormerveer +15 sep 1927 Brussel), Nederlands dichter, publiceert het gedicht “Mei”.
1890
- Adolf van Nassau wordt staatshoofd van Luxemburg (tot 1905).
- Anthony Herman Fokker (°6 apr 1890 Java +23 dec 1939 New York), Nederlands industrieel, directeur van de vliegtuigfabriek in Amsterdam.
- Uit de “Afscheiding” en de “Doleantie” ontstaat de “Vereniging”, een calvinistische kerkgemeenschap, en uiteindelijk de “Gereformeerde Kerken van Nederland”.
- Koning Willem III sterft.
- Wilhelmina wordt koningin. Doordat ze minderjarig is neemt haar moeder koningin-moeder Emma der Nederlanden het regentschap waar (tot 1898).
1891
- Een liberale verkiezingsoverwinning veroorzaakt de val van het kabinet Mackay.
- De samenwerking tussen de katholieken en de protestanten in de stemlokalen verloopt niet zo goed. In de Anti-Revolutionaire Partij zijn er ook al spanningen tussen Kuyper en De Savornin Lohman.
- De Philips gloeilampenfabriek wordt opgericht in Eindhoven.
1892
- Oprichting van de “Gereformeerde Kerken in Nederland”, waarin zowel de “dolerenden” van Abraham Kuyper als de Afgescheidenen (van 1834) zich verenigen.
- Er komen een aantal nieuwe belastingswetten van minister Pierson, met de nadruk op directe belastingen (i.p.v. accijnzen): vermogensbelasting, bedrijfsbelasting. Voorgestelde inkomstenbelastingen stuiten op grote weerstand van de liberalen.
1893
- In Nederland wordt het Nationaal Arbeiders Syndicaat gesticht. Het is een anti-parlementaire vereniging, die tal van staking zal uitroepen, zonder dat ze zelf over voldoende financiële middelen beschikt om de stakers te vergoeden.
- De aanhoudende internationale economische crisis blijft in Nederland voor toenemende werkloosheid zorgen.
1894
- Minister Tak van Poortvliet ontwerpt een kieswet, die echter niet zomaar aanvaard wordt. Hij herbepaalt de “kentekenen van geschiktheid” voor de kiezers als “in eigen onderhoud kunnen voorzien en kunnen lezen en schrijven”. Nadat een niet algemeen aanvaard amendement toch wordt aanvaard, volgt de ontbinding van de Kamer.
- Bij de georganiseerde verkiezingen heerst een felle strijd tussen de “Takianen” en de “Anti-Takianen”. Het komt tot een scheuring in de Anti-Revolutionaire Partij en ook bij de liberalen.
- Samuel van Houten is van 1894 tot 1897 minister van Binnenlandse Zaken. Hij wordt bekend door de eerste wet op de kinderarbeid en door de kieswet van 1896.
- De Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) wordt gesticht (door o.a. Troelstra, Schaper, Vliegen, Polak, Van der Goes, Gerhard…). Zij verzetten zich uitdrukkelijk tegen de anti-parlementaire en anarchistische richting, waarin Domela Nieuwenhuis de SDB (socialisten) stuurt.
- Ook wordt een Vereniging voor Vrouwenkiesrecht opgericht.
1895
- De Veiligheidswet wordt ingevoerd, en de Hinderwet zal worden herzien.
1896
- S. Van Houten stelt een nieuwe kieswetgeving voor, waar meer categorieeën kiezers voorkomen, zoals belasting-, woning-, loon-, pensioen-, grootboek-, spaarbank- en examenkiezers. Als deze wet wordt ingevoerd, zal iets meer dan 50 % van de volwassen mannelijke Nederlandse bevolking zijn stem kunnen uitbrengen.
- De Hogerhuiszaak (tot 1900): Troelstra trekt de aandacht op een mogelijk geval van klassejustitie.
- Notaris Bacx is de eerste Nederlander die met een eigen auto rijdt.
1897
- Het kabinet Pierson – Goeman Borgesius wordt ingezworen. Ze worden ook wel eens het “kabinet van de sociale rechtvaardigheid” genoemd (tot 1901). Er wordt overgegaan tot een algemene 11-uren durende werkdag, die bij het spoorwegpersoneel echter tot 10 uur wordt herleid. Dit kabinet zal ook zijn stem uitbrengen over de Ongevallenwet (in 1900), de Kinderwet, de Mijnwet, de Gezondheidswet en de Woningwet (in 1901).
- Particuliere telefoondiensten ontstaan. Ze zullen op den duur samensmelten met de post en de telegraaf tot één enkele maatschappij, de PTT (in 1928).
1898
- Koningin Wilhelmina wordt in Amsterdam ingehuldigd.
- De wet op de dienstplicht wordt aangepast, en o.a. het remplçantenstelsel (aanduiding van een vervanger voor de dienstplicht) wordt afgeschaft.
- Geboorte van Maurits (Max) Escher (°17 jun 1898 Leeuwarden +27 mar 1972 Hilversum), Nederlands graficus. Vooral bekend van zijn ruimtelijke constructies, die volgens mathematische principes worden opgesteld.
1899
- In Den Haag wordt de eerste internationale vredesconferentie gehouden.
- Opening van het Dortmund – Eemskanaal (269 km lang).
Bron: Georges Brems, Wikipedia